Najlepsze życzenia z okazji Dnia Samorządu Terytorialnego!

Z okazji Dnia Samorządu Terytorialnego Biuro Programu „Niepodległa” pragnie złożyć najserdeczniejsze życzenia wszystkim samorządowcom! Dziękujemy za waszą pracę na rzecz społeczności, wspieranie rozwoju kultury i naszą owocną współpracę. W 2020 roku mija szczególna, 30. rocznica pierwszych wyborów samorządowych, których data już od 20 lat jest świętem jednostek samorządu terytorialnego.  Z tej okazji zapraszamy do lektury krótkiej historii o tym, jak w II Rzeczpospolitej budowano tradycje, do których można było powrócić w latach 90.

Samorządy w II Rzeczpospolitej

Rzeczpospolita Polska odrodziła się w listopadzie 1918 roku, a odzyskanie niepodległości było możliwe między innymi dzięki wytrwałości polskiego społeczeństwa, które pielęgnowało przywiązanie do języka i kultury narodowej pod zaborami. Zadanie ponownego zintegrowania społeczeństwa polskiego w spójną całość rozpoczęło się po ustanowieniu II Rzeczpospolitej. Mozolną  budowę  samorządu terytorialnego  w  skomplikowanej  rzeczywistości  rozbicia administracyjnego po zaborach oraz w niesprzyjających warunkach geopolitycznych rozpoczęli działacze i związki.

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 17 marca 1921 r. przesądziła, że „dla celów administracyjnych Państwo Polskie podzielone będzie, w drodze ustawodawczej, na województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie, które będą równocześnie jednostkami samorządu terytorialnego”. 18 lat później, w kwietniu 1939 roku, II Rzeczpospolita składała się z: 16 województw, 264 powiatów (w tym 23 grodzkich), 611 gmin miejskich (w tym 53 miast wydzielonych z powiatowych związków samorządowych), 3195 gmin wiejskich oraz 40 533 gromad.

Zadania samorządów sprzed wieku były podobne do współczesnych. Z ich inicjatywy m.in. budowano i utrzymywano drogi, rozwijano rolnictwo, handel i przemysł, dbano o ochronę zdrowia przez budowę i prowadzenie placówek medycznych, prowadzono elektryfikację, budowano wodociągi i kanalizację. Do zadań samorządu należały także: edukacja, działalność charytatywna i społeczna (np. opieka nad ubogimi w zakładach zamkniętych, opieka nad dziećmi i młodzieżą, zasiłki dobroczynne), zwalczanie bezrobocia. Samorządy partycypowały również w utrzymaniu jednostek policji państwowej i zapewnieniu bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Pomimo zawirowań gospodarczych lat międzywojennych i trudnej sytuacji finansowej, samorządy pomagały budować niepodległy kraj.

Do odbudowy państwowości polskiej w dużym stopniu przyczyniały się także organizacje zrzeszające jednostki samorządu terytorialnego różnych szczebli w II RP. Po drugiej wojnie światowej samorządy terytorialne zostały zniesione. Po 40 latach i wielkich przemianach społeczno-politycznych 27 maja 1990 zarządzono wybory do rad gmin. Były to pierwsze w pełni demokratyczne wybory do samorządu terytorialnego w powojennej Polsce i jednocześnie pierwsze w pełni wolne wybory w Polsce po II wojnie światowej. W uznaniu zasług wszystkich radnych, wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, starostów i marszałków, członków zarządów powiatów i województw, a przede wszystkim pracowników samorządowych w budowaniu wspólnego dobra, w 2000 roku Sejm RP uchwalił 27 maja Dniem Samorządu Terytorialnego.

Biblioteczka historii samorządu

Kontynuatorami i następcami samorządowców II Rzeczpospolitej są współczesne związki i stowarzyszenia gmin, powiatów i województw, które z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości przypomniały historię kształtowania się samorządu terytorialnego. Związek Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej opracował publikację pokazującą rolę organizacji w odbudowie polskiej państwowości pt. „Samorządy wiejskie w budowie niepodległej Polski” autorstwa Szymona Mazura i Pawła Tomczaka. Z kolei Bogdan Mościcki napisał książkę o historii Związku Miast Polskich pt. „Sto lat Związku Miast Polskich 1917-2018”. W 2019 roku pojawiła się także pozycja Janusza Mierzwy oraz Rafała Rudka: „100 lat samorządowych wspólnot powiatowych (1918-2019)”. Z tych pozycji korzystano przy tworzeniu tego tekstu, więc zachęcamy do dalszej, fascynującej lektury.

Najlepsze życzenia dla wszystkich samorządowców!