Pamięć filmu. Wydarzenia historyczne w zasobach FINA. Część pierwsza: getto warszawskie

Pamięć filmu. Wydarzenia historyczne w zasobach FINA. Część pierwsza: getto warszawskie

Otwieramy nowy cykl „Pamięć filmu. Cud nad Wisłą i inne wydarzenia historyczne w filmowych zasobach FINA”. Część pierwsza będzie poświęcona gettu warszawskiemu. Premiera filmów „Życie ludzkie w niebezpieczeństwie” oraz „Das Ghetto” odbędzie się w dniu 5 maja na portalu ninateka.pl

Cykl dotyczy ważnych wydarzeń z dziejów naszego państwa z lat 1910–1950, utrwalonych w najstarszych filmach dokumentalnych, fabularnych oraz w dokumentach propagandowych sowieckich, niemieckich i polskich, znajdujących się w zasobach FINA i wcześniej nieznanych albo znanych jedynie wąskiej publiczności.

Głównym celem projektu jest udostępnienie publiczności, a także środowisku naukowemu zdigitalizowanego (w większości nieznanego wcześniej) filmowego zasobu Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, dotyczącego ważnych wydarzeń z pierwszego czterdziestolecia historii Polski po 1910 roku (odzyskania niepodległości, wojny polsko- bolszewickiej, okupacji Polski w latach 1939–1945, w tym obrazów powstania warszawskiego i getta oraz wydarzeń powojennych, m.in. dramatu miasta – obrazów Warszawy po opuszczeniu jej przez Niemców i wkroczeniu wojsk sowieckich).

Mimo upływu lat, tematy te są nadal przedmiotem zainteresowania publiczności i badaczy, dlatego ich opracowanie i udostępnienie jest naszym szczególnym zadaniem. W archiwach FINA znajduje się kilkaset filmów o tej tematyce, niektóre z nich nie były oglądane od wielu lat, a obecnie wydają się niezwykle cennymi materiałami do uzupełniania wiedzy o tamtym okresie.

Każdy pokaz opatrzony będzie komentarzem specjalistów w danej dziedzinie, uznanych autorytetów akademickich.

Pierwszy pokaz w ramach cyklu zatytułowany jest Warszawskie getto i podzielony został na dwa materiały. W pierwszym znajduje się krótki wstęp oraz dwa filmy z kolekcji FINA: Życie ludzkie w niebezpieczeństwie oraz Das Ghetto. W drugiej części użytkownicy Ninateki będą mogli zapoznać się z komentarzem naukowym autorstwa prof. Iwony Kurz i prof. Jacka Leociaka.
Czas premiery i dostępność materiałów

Premiera filmów (razem około 80 minut) i towarzyszącego im komentarza naukowego odbędzie się 5 maja o godz. 19 w Ninatece. Filmy zostaną udostępnione na stałe użytkownikom portalu.

Opisy filmów

Uwaga! Filmy zawierają drastyczne sceny i mogą być trudne w odbiorze dla młodego lub wrażliwego widza.

Das Ghetto

Das Ghetto to nieukończony, jedynie wstępnie zmontowany, niemiecki film propagandowy nieznanych twórców, który zrealizowano na terenie warszawskiego getta w maju 1942 roku. W założeniach miał opierać się na sztucznie wykreowanych kontrastach między członkami tamtejszej społeczności oraz przekonać widzów, że dramatyczne warunki życia najuboższych są wynikiem obojętności bogatych Żydów. Filmu nigdy nie wprowadzono na ekrany; najprawdopodobniej uznano, że jest zbyt drastyczny i nie wzbudzi oczekiwanej reakcji publiczności. Po wojnie materiał był uznawany za zaginiony aż do 1954 roku, gdy odnaleziono go w bunkrze we wschodnim Berlinie.

Jedyna kopia – pochodząca z wczesnego etapu montażu – jest pozbawiona dźwięku, a niektóre fragmenty taśmy są źle wywołane. Mimo kilkudziesięcioletnich badań archiwalnych nie udało się odnaleźć dokumentacji produkcyjnej, scenariusza ani scenopisu filmu. Prezentowana wersja jest więc materiałem filmowym oryginalnie ułożonym przez anonimowego montażystę.

W 1958 roku Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny (FINA), wówczas jako Centralne Archiwum Filmowe, zakupiła w NRD kontrnegatyw prezentowanego materiału. Następnie powstało z niego 6 kolejnych kopii, które znajdują się obecnie w kolekcji FINA.

Życie ludzkie w niebezpieczeństwie

Życie ludzkie w niebezpieczeństwie to niemiecki film propagandowy zrealizowany w 1941 roku przez Herberta Gerdesa na zlecenie Film und Propagandamittel Vertriebsgesellschaft. Obraz był jednym z elementów szeroko zakrojonej kampanii mającej na celu przekonanie społeczeństwa polskiego o słuszności odizolowania Żydów z uwagi na (rzekome) zagrożenie tyfusem.

Powstały trzy wersje językowe filmu (polska, niemiecka i ukraińska) oraz dwa jego warianty: pełny i skrócony. Ten drugi przeznaczony był prawdopodobnie dla niemieckich kin objazdowych, które odwiedzały wsie Generalnego Gubernatorstwa.

W zbiorach Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego (FINA) znajduje się wariant skrócony w polskiej wersji językowej. Wariant pełny zachował się jedynie w wersji bez ścieżki dźwiękowej.

Prezentowany film stanowi odtworzenie pełnej wersji. Podstawą rekonstrukcji była skrócona kopia w polskiej wersji językowej, którą uzupełniono brakującymi scenami z pełnej, niemej kopii filmu. W efekcie niektóre fragmenty nie mają dźwięku

W zbiorach FINA znajdują się także nieme odrzuty z filmu, zawierające m.in. wycięte sceny nagości i okazywania niechęci operatorom.

Komentarz naukowy

Dr hab. Iwona Kurz – prof. ucz. (Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego) zajmuje się historią nowoczesnej kultury polskiej w perspektywie wizualnej, w tym zagadnieniem pamięci, oraz problematyką ciała i gender. Redaguje pismo „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” (www.pismowidok.org).

Prof. Jacek Leociak – prof. dr hab., kierownik Zakładu Badań nad Literaturą Zagłady w Instytucie Badań Literackich PAN, członek Pracowni Poetyki Teoretycznej i Semiotyki Kultury IBL PAN, członek-założyciel Centrum Badań nad Zagładą Żydów przy IFiS PAN, redaktor rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Razem z Barbarą Engelking przygotował koncepcję galerii „Zagłada” w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Opublikował: Tekst wobec Zagłady. O relacjach z getta warszawskiego (1997, 2004, 2016); Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście (wspólnie z Barbarą Engelking, 2001), Doświadczenia graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji (2009), Ratowanie. Opowieści Polaków i Żydów (2010); Spojrzenia na Warszawskie getto (2011); Biografie ulic. O żydowskich ulicach Warszawy: od narodzin po Zagładę (2017), Młyny boże. Zapiski o Kościele i Zagładzie (2018).

Organizatorzy

Koncepcja merytoryczna: Barbara Giza
Współpraca: Ewa Korzeniowska, Grzegorz Rogowski, Anna Witek

***

Pokaz jest częścią projektu Pamięć filmu. Cud nad Wisłą i inne wydarzenia historyczne w filmowych zasobach FINA. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.