Wystawa „W drodze do niepodległości. Kanadyjski przystanek – obóz Kościuszko w Niagara-on-the-Lake (1917-1919)”

Co wspólnego z odzyskaniem przez Polskę niepodległości ma malutka kanadyjska miejscowość przy ujściu rzeki Niagara do jeziora Ontario? Dlaczego Polacy ze Stanów Zjednoczonych szkolili się w Kanadzie, by udać się do Francji? Jak wyglądało codzienne życie w obozie Kościuszko? W którym miejscu w Kanadzie liczba Polaków przekraczała niekiedy trzykrotnie liczbę Kanadyjczyków? Gdzie do kąpieli szło się w paradnym szyku z orkiestrą dętą na czele? Jak kawałek kanadyjskiego cmentarza stał się częścią Polski? Kto był pierwszym cywilnym obywatelem Kanady odznaczonym Orderem Odrodzenia Polski Polonia Restituta? Jaką część Błękitnej Armii stanowili Polacy z Ameryki? Dlaczego niepodległościowy wysiłek 22 000 ochotników został w Polsce zapomniany?

Wszystkie te pytania łączy w odpowiedzi niewielkie miasteczko – Niagara-on-the-Lake w kanadyjskiej prowincji Ontario. To tam w latach 1917-1919 działał obóz szkoleniowy Kościuszko dla polskich ochotników do Armii Polskiej we Francji – wielkie kanadyjsko-francusko-amerykańsko-polskie przedsięwzięcie, któremu poświęcona jest wystawa W drodze do niepodległości. Kanadyjski przystanek – obóz Kościuszko w Niagara-on-the-Lake (1917-1919).

W czerwcu 1917 roku we Francji powstała Armia Polska, do której rekrutację prowadzono nie tylko w Europie, ale i w Ameryce. Zgłaszający się do tej ochotniczej formacji Polacy ze Stanów Zjednoczonych, przed wyruszeniem do Francji przechodzili szkolenie w kanadyjskim obozie wojskowym w Niagara-on-the-Lake (Ontario). W latach 1917-1919 takie militarne przygotowanie otrzymało ponad 22 000 polskich ochotników z USA. Kiedy dotarli do Francji, stanowili znaczącą siłę utworzonej tam i walczącej z Niemcami Armii Polskiej. Armia ta, zwana Błękitną (później Armią gen. Hallera), po zakończeniu I wojny światowej włączona została do Wojska Polskiego i kontynuowała walkę o wschodnie granice odrodzonego Kraju.

Rola Polaków z Ameryki w odzyskaniu niepodległości jest zatem nie do przecenienia. Ekspozycja ukazuje pierwsze ogniwo Czynu Zbrojnego Wychodźstwa – obóz Kościuszko w Niagara-on-the-Lake. Ta nadzwyczajna kanadyjsko-francusko-amerykańsko-polska akcja była możliwa nie tylko dzięki Polakom z Ameryki. Ogromne charytatywne wsparcie otrzymali ochotnicy także od mieszkańców Niagara-on-the-Lake oraz od tysięcy zwykłych pełnych empatii Kanadyjczyków i Amerykanów. Sam obóz był zaś efektem wydatnej organizacyjnej, finansowej i legislacyjnej pomocy kilku państw sojuszniczych i wyrazem ich poparcia dla niepodległościowych aspiracji Polaków.

Fotograficzna wystawa przybliża funkcjonowanie obozu Kościuszko, przez który – począwszy od jego powstania w 1917 aż do rozwiązania w 1919 roku – przeszło ponad 22 tysiące polskich ochotników. Prezentuje warunki życia rekrutów, żołnierskie musztry i ćwiczenia oraz czas wolny. Ukazuje uroczyste wydarzenia, jak i obozową codzienność, poczynając od czasów rekrutacji aż po wyjazd żołnierzy z Kanady przez USA do Francji. Wiele uwagi poświęcono osobom i organizacjom, w sposób szczególny wspierającym polskich ochotników w Niagara-on-the-Lake. Uzupełnieniem zdjęć są wiele mówiące o obozowej rzeczywistości dokumenty i listy, a także szkice i obrazy autorstwa Charlesa Williama Jefferysa, który na zlecenie Canadian War Records dokumentował życie obozu Kościuszko. Swoistym komentarzem do prezentowanych fotografii są również fragmenty wspomnień ochotników i ich kanadyjskich przełożonych, jak i fragmenty archiwalnych artykułów z lokalnej gazety Niagara-on-the-Lake – „St. Catharines Standard”, która na bieżąco śledziła życie Polaków w obozie Kościuszko.