Irena Kosmowska – portret filmowy matki polskiej niepodległości
Irena Kosmowska to jedna z pierwszych kobiet w polskiej polityce. Była aktywną parlamentarzystką, która cieszyła się uznaniem nie tylko w Polsce, ale i za granicą. 7 listopada 1918 roku objęła tekę wiceministra w rządzie lubelskim Ignacego Daszyńskiego. W niepodległej Polsce, po zdobyciu przez kobiety praw wyborczych, była jedną z pierwszych posłanek i niejednokrotnie zabierała głos na sali sejmowej. Nazywana była pionierką ruchu oświatowego na wsi. Zapraszamy do obejrzenia portretu filmowego tej niezwykłej działaczki!
Irena Kosmowska – pionierka ruchu oświatowego na wsi
Gdy Polska odzyskiwała niepodległość Irena Kosmowska miała 38 lat. Do tego czasu była już redaktorką czasopisma, założycielką Żeńskiej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Krasieninie i działaczką oświatową. Sama też w latach I wojny światowej organizowała ruch niepodległościowy wśród działaczy ludowych i działała w Polskiej Organizacji Wojskowej, za co trafiła do więzienia w Moskwie. Na ziemie polskie wróciła w 1918 roku. Cieszyła się uznaniem i została mianowana wiceministrem w rządzie Ignacego Daszyńskiego – rząd ten był jednym z regionalnych ośrodków władzy w odzyskującej niepodległość Polsce, powołanym w Lublinie 7 listopada 1918 roku. Była to rzecz bez precedensu – dekret przyznający Polkom wywalczone prawa wyborcze zostanie podpisany dopiero 28 listopada 1918 roku!
W portrecie filmowym występuje jeszcze jedna postać – matka Ireny, która także nazywała się Irena [Wiktorynowa] Kosmowska. Dzięki niej przyszła posłanka w domu rodzinnym zetknęła się z ideami pracy u podstaw i poznała siłę słów spisanych na łamach czasopism. Młodsza Irena rozwijała te przekonania na swój sposób, zdobyła wykształcenie i przez zawarte znajomości orientowała się w problemach i potrzebach kół ziemiańskich i ludowych. Zaangażowała się w działalność oświatową i wraz z Jadwigą Dziubińską opracowała program pierwszych szkół ludowych wzorowany na duńskich uniwersytetach ludowych i czeskich szkołach rolniczych.
Osiem pierwszych posłanek
Rząd lubelski podporządkował się Józefowi Piłsudskiemu 11 listopada 1918 roku, ale jego członkowie nie porzucili polityki. W portrecie filmowym Ireny Kosmowskiej wykorzystano fragmenty jej wystąpień sejmowych, które wygłosiła po uzyskaniu mandatu w pierwszych powszechnych wyborach. Oprócz niej do Sejmu Ustawodawczego w 1919 roku wybrano sześć kobiet: Gabrielę Balicką, Jadwigę Dziubińską, Marię Moczydłowską, Zofię Moraczewską, Zofię Sokolnicką i Franciszkę Wilczkowiakową. Anna Anastazja Piasecka dołączyła do grona posłanek w 1920 roku w wyborach uzupełniających. Mimo politycznych podziałów i właściwych demokracji sporów, działający w okresie walk o granice Rzeczypospolitej Sejm Ustawodawczy ustanowił ustrojowe podstawy odradzającego się państwa.
Treść wszystkich wystąpień posłanek Sejmu Ustawodawczego (1919-1922) można znaleźć np. stenogramach sejmowych, jak i w opracowaniach, na przykład w Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego. Co charakterystyczne, przemówienia posłanek dotyczyły głównie bieżących wydarzeń politycznych, troski o prawa kobiet i dzieci, kwestii oświatowych i wychowawczych. W kolejnych wyborach kobiety korzystały coraz chętniej z czynnych i biernych praw wyborczych, które zdobyły w 1918 roku. Kosmowska kontynuowała swoją karierę polityczną, została wybrana później do ław Sejmów I i II kadencji.
Portret filmowy polityczki i działaczki
Irena Kosmowska po 1930 roku wciąż działała politycznie, ale znajdowała czas na działalność społeczną, w organizacjach oświatowych, pomocowych i obrony praw człowieka. Podczas II wojny światowej wciąż pomagała innym, zaangażowała się też w działalność konspiracyjnego ruchu ludowego. Aresztowana przez gestapo najpierw trafiła na Pawiak, a następnie do Berlinie, gdzie zmarła 21 sierpnia 1945 roku.
- reżyseria: Cyprian Demianiuk
- operator: Marcin Morawicki
- światło: PIRAMIDA FILM
- make-up: Dominika Godziemba – Trytek
- kostiumy: Monika Moskwa
- dźwięk na planie: Marcin Jachyra
- dźwięk – postprodukcja: UCHO STUDIO
- scenografia: Joanna Załęska
- montaż: Kacper Plawgo
- kierownik produkcji: Wiktoria Włoczewska
Wystąpili:
- Kosmowska: Karolina Bulcewicz
- Matka Kosmowskiej: Barbara Mioduszewska
Podziękowania za udostępnienie lokacji dla Pani Agnieszki Adamus-Śniecińskiej.
Projekt zrealizowano w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości oraz odbudowy polskiej państwowości.