Józefa Bramowska - filmowy portret śląskiej bohaterki

Społecznica, aktywistka, patriotka – mowa oczywiście o Józefie Bramowskiej! Biuro Programu „Niepodległa” zaprasza do oglądania kolejnego portretu filmowego. Tym razem zaprezentowano materiał o wybitnej postaci, która krzewiła polskość na Śląsku, angażowała śląskie kobiety, organizowała pomoc powstańcom, zachęcała do działania na rzecz Śląska, a w końcu także reprezentowała region w parlamencie. W roku 100. rocznicy III Powstania Śląskiego zapraszamy do oglądania!

Kobiety a III Powstanie Śląskie

Dzięki trzem Powstaniom Śląskim w granicach II Rzeczpospolitej znalazły się cenne złoża i instalacje przemysłowe. W czasie powstania Ślązakom kibicowała cała Polska. W nocy z 2 na 3 maja 1921 roku wybuchło III Powstanie Śląskie – ostatnie, najdłużej trwające i najkrwawsze ze śląskich zrywów. Niewiele mówi się jednak o roli kobiet. W każdej z form działalności powstańczej i plebiscytowej można odnaleźć kobiety. Choć niewiele walczyło z bronią w ręku to kopały okopy, opatrywały rannych i opiekowały się nimi, wykonywały szeroko rozumiane prace biurowe, były kurierkami, obsługiwały telefony i telegrafy, prały, gotowały, sprzątały, szyły opaski, były tłumaczkami. Żony, matki i siostry faktycznie odpowiadały za opiekę nad rodzinami i ich utrzymanie, kiedy mężczyźni byli w pracy, w powstaniach, w domach przekazywały wartości i dbały o elementy polskiej tożsamości.

Józefa Bramowska była jedną z nich. W momencie wybuchu III Powstania Śląskiego miała 61 lat. Jej synowie stanęli do walki, a ona w swoim domu prowadziła punkt konspiracyjny. Ona od wielu lat wcześniej dbała o przygotowanie patriotyczne polskich kobiet – w zakładanych organizacjach uczyła polskiej kultury, języka i utworów. Nieustraszona cicha bohaterka, jak wiele innych kobiet z czasów budowania granic II Rzeczpospolitej, nie bała się nawet więzienia. Realizowała idee pracy organicznej, u podstaw. W niepodległej Polsce dalej służyła – zasiadła w ławach senatu.

Józefa Bramowska (1860-1942)

Józefa Bramowska, z domu Batsch, urodziła się 10 marca 1860 roku w Żyglinie na Górnym Śląsku. W 1878 roku podjęła pracę w kopalni rudy i kruszcu w Pasiekach, gdzie poznała swojego przyszłego męża, Piotra Bramowskiego. Pobrali się w 1890 roku i mieli razem pięciu synów: Stanisława, Karola, Józefa, Tomasza i Pawła.

Józefa była „społecznicą”. Swoją działalność rozpoczęła od prac na rzecz polskiego języka i czytelnictwa. Była jedną z założycielek utworzonego w 1909 roku Towarzystwa Kobiet w Żyglinie, gdzie pod pozorem realizacji celów statutowych zajmowano się polską kulturą, literaturą i poznawano pieśni patriotyczne. Sama Bramowska nie posiadała wykształcenia – ukończyła tylko 4 klasy pruskiej szkoły powszechnej – lecz mimo to bardzo dużo czytała i potrafiła pięknie przemawiać. W 1914 roku po raz pierwszy władze niemieckie nałożyły na nią konsekwencje za wygłoszenie patriotycznej mowy podczas wiecu kobiet polskich w Bytomiu. W 1919 roku trafiła do więzienia, a zarzuty jej postawione dotyczyły działalności na rzecz przyłączenia Górnego Śląska do Polski.

Po zakończeniu I wojny światowej Józefa Bramowska przystąpiła do reaktywacji Towarzystwa Polek. Należała do grona najaktywniejszych działaczy polskiej akcji plebiscytowej. Posiadała niezwykły talent oratorski i wykorzystywała go na wiecach i zebraniach wzywając obywateli do oddania głosu na Polskę. Cieszyła się szacunkiem także przeciwników swoich poglądów. Była kobietą odważną i niejednokrotnie ryzykowała życiem i bezpieczeństwem swojej rodziny np. oferując schronienie powstańcom i działaczom politycznym ściganym przez bojówki niemieckie. W czasie III powstania śląskiego w domu Bramowskich mieścił się punkt konspiracyjny i magazyn broni (synowie Bramowskiej byli także zaangażowani w powstania).

W okresie międzywojennym Józefa Bramowska aktywnie uczestniczyła w ruchu kobiecym. Działała także lokalnie, starając się o elektryfikację Żyglina czy budowę drogi do miasteczka. Dużo podróżowała po Polsce. Była członkinią Zarządu Głównego Towarzystwa Polek, a od 1928 roku pełniła funkcję przewodniczącej. Dwukrotnie weszła w skład Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Pierwszy raz została wybrana do Izby Wyższej w 1928 roku (zasiadała 1929-1930), a kolejny mandat uzyskała w 1935 roku. W Senacie była postrzegana jako jedna z najbardziej charakterystycznych postaci – zawsze nosiła regionalny strój, w jej mowie było słychać śląską nutę. W 1935 roku członkinie Towarzystwa w Teatrze im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach zorganizowały uroczyste obchody 75. urodzin Józefy. Za swoje zasługi została uhonorowana, m.in: Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restitutia oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Po zajęciu Śląska we wrześniu 1939 roku Józefa Bramowska znalazła się na liście proskrypcyjnej działaczy polskich. Udało jej się wyjechać i ukryć we Lwowie prywatne archiwum pełne nazwisk polskich działaczy na Śląsku – dotąd nie zostało ono odnalezione. Po powrocie do Żyglina, od aresztowania i osadzenia w obozie koncentracyjnym uratował ją zły stan zdrowia i podeszły wiek. Zmarła 24 października 1942 roku w areszcie domowym w i została pochowana na tamtejszym cmentarzu.

Portret filmowy

Portret filmowy jest częścią obchodów setnej rocznicy wybuchu III Powstania Śląskiego. #ŚląskWspólnaSprawa

Józefa Bramowska: Beata Zarembianka
Lektor: Beata Zarembianka
Lokacja: były Areszt Śledczy w Zabrzu, podziękowania dla Urzędu Miejskiego w Zabrzu

Grupa Rekonstrukcji Historycznej:
„Rowery Zabytkowe – Zabrze”

Koordynator udziału rekonstruktorów:
Kamila Kałyniak

Kostiumy:
Michał Cieślik

Bracia:
Oliwier Lusawa
Dawid Lusawa
Szymon Fojcik
Anton Zavialov
Mariusz Janus

Strażnicy:
Piotr Ciołek
Wiesław Ślęczka