Uniwersytety w II RP na przykładzie Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie

W 1918 roku w Polsce funkcjonowały trzy uniwersytety – Jagielloński, Jana Kazimierza we Lwowie (nazwa od 1919 roku) oraz Warszawski. Pięć lat później, w 1923 roku w II Rzeczypospolitej otwartych było już 17 uczelni, a w roku 1939 – 28 uczelni. Każda z uczelni miała swoje tradycje i ceremoniały. Aby nieco przybliżyć historię uniwersytetów w latach 1918-1939 zapraszamy do lektury tekstu o historii i ceremoniale akademickim Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.

Uniwersytety w Polsce

Termin Uniwersytet pochodzi od łacińskiego zwrotu universitas magistrorum et scholarium oznaczających ogół nauczycieli i uczniów. W  1364 roku król Kazimierz Wielki wydał przywilej fundacyjny Akademii Krakowskiej (dziś Uniwersytet Jagielloński). Drugim najstarszym uniwersytetem na ziemiach polskich była Akademia i Uniwersytet Wileński Towarzystwa Jezusowego ufundowany przez króla Stefana Batorego w 1579 roku. Uczelnia bardzo długo była jedyną wyższą szkołę na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kolejną uczelnią wyższą w Polsce była Akademia Lwowska, która została powołana w 1661 roku.

W 1918 roku w Polsce funkcjonowały trzy uniwersytety – Jagielloński, Jana Kazimierza we Lwowie (nazwa od 1919 roku) oraz Warszawski. Działały również dwie Politechniki – Warszawska oraz Lwowska. Pięć lat później, w 1923 roku w II Rzeczypospolitej otwartych było już 17 uczelni. W 1939 roku 28 uczelni wyższych kształciło 50 tysięcy studentów.  W 1919 roku powstał w Wilnie Uniwersytet Stefana Batorego, odradzając się po niemal 90 latach nieobecności. Przez dwadzieścia kolejnych lat kształcił inteligencję polskich kresów północno-wschodnich. Został rozwiązany jesienią 1939, a w jego miejsce rozpoczął działalność litewski Uniwersytet Wileński.

Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie

Pokolenie roku 1918, które tworzyło po 150 latach zaborów niepodległe państwo polskie, widziało tradycje dawnego Państwa Jagiellonów i Rzeczpospolitej Obojga Narodów jako żywe wspomnienie. Dla wielu z nich, tradycje te wydawały się możliwe do odrodzenia. Wspomnienia wielkości, dumy i siły powodowały, że wizja dawnego, wspólnego państwa, które zarówno Polsce jak i Litwie zapewniało bezpieczeństwo i trwałą stabilizację przez przeszło 260 lat, wydawała się do zrealizowania za zgodą obu narodów. Zwłaszcza, że odwoływano się do modelu państwa i społeczeństwa, które było wzorem humanizmu i demokracji ówczesnej Europy. Jednym z najważniejszych symboli owej wspólnoty był Uniwersytet Wileński.

28 sierpnia 1919 roku ogłoszony został dekret Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego powołujący do życia odrodzoną Almae Matris Vilnensis jako Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie (Universitas Batoreana Vilnensis). Mianowani zostali członkowie senatu i Rektor profesor Michał M. Siedlecki. W dniu 11 października 1919 roku odbyła się pierwsza uroczysta inauguracja na nowej uczelni. Otwierał ją Józef Piłsudski, który wręczył Rektorowi uniwersyteckie regalia. Podniosłość wydarzenia podkreśliła oprawa muzyczna, tj. pierwsze odegranie hejnału z wieży katedralnej, w południe (hejnał ten był grany od tej pory codziennie). Uroczystości poprzedziło nabożeństwo w strojach akademickich, pochód z udziałem licznych organizacji wileńskich i delegacji ze sztandarami.

W chwili otwarcia uczelni w październiku 1919 roku działało sześć wydziałów: humanistyczny, teologiczny, prawa i nauk społecznych, matematyczno-przyrodniczy, lekarski i sztuk pięknych. W połowie 1938 roku utworzono wydział rolniczy. Uczelnia funkcjonowała według posta­nowień Statutu Tymczasowego nadanego 11 października 1919 roku, który utrwalał niezwykłą na polskim gruncie organizację Uniwersytetu. Nowatorskim rozwiązaniem było „rozbicie” tradycyjnego wydziału filo­zo­ficznego na humanistyczny i matematyczno-przyrodniczy oraz połą­czenie nauk społecznych z wydziałem prawa.

Ceremoniał i symbole USB

Nie wiemy dokładnie, jak wyglądał ceremoniał akademicki we wczesnym okresie funkcjonowania Uniwersytetu Stefana Batorego. Musiała być to swego rodzaju kompilacja różnych wydarzeń z wielu uczelni polskich, być może także rosyjskich i austriackich, jako że najwcześniejsza kadra USB wywodziła się przede wszystkim ze Lwowa, Krakowa oraz uczelni rosyjskich. Być może nawiązywano także do odświętnych procedur dawnego Uniwersytetu Wileńskiego.

Osobny ceremoniał dotyczył wszystkich wydarzeń związanych z uroczystościami akademickimi i państwowymi na Uniwersytecie. Niewątpliwie najważniejszy był ceremoniał Inauguracji Akademickiej. Uroczystość ta gromadziła nie tylko studentów i nauczycieli akademickich, ale też przedstawicieli władz państwowych, kościelnych oraz organizacji społecznych. Były dwa główne wydarzenia Inauguracji i oba bezwzględnie konieczne, dla wypełnienia ceremoniału. Pierwszym w czasie była prezentacja Uniwersytetu extra domum, tj. pochód inauguracyjny, który w Wilnie oznaczał przemarsz do kościoła św. Janów lub okazjonalnie do Katedry, i z powrotem. W kościele odbywało się nabożeństwo, a orszak formułował się przy wyjściu ze świątyni i wolnym krokiem zmierzał do gmachów uniwersyteckich, gdzie w audytorium maximum odbywała się dalsza i zasadnicza część inauguracyjnych uroczystości. Działo się to przy dźwiękach śpiewu chóralnego. Przemarsz ów, to niejako na wzór kościelny – prezentacja urbis et orbis siły personalnej i dostojeństwa Uniwersytetu, czyli jego władz i uczonych w togach, biretach, z symbolami i tajemniczością wewnętrznego klasztoru. Dlatego też w pochodzie orszaku uczestniczyli z reguły wszyscy nauczyciele akademiccy, bez wyjątków, en grande tenue, tj. ubrani w tradycyjny, paradny strój – togi i birety.

Drugim elementem Inauguracji Akademickiej był wykład inauguracyjny. Zaświadczał on o ratio, et scientia potestas universitates – rozumie i wielkości nauki uniwersyteckiej, zatem z reguły wykład powierza się wybitnemu uczonemu USB lub uczonemu, który otrzymać ma tytuł honorowy Almae Matris Vilnensis, stając się jednocześnie jego członkiem. Szczególne znaczenie miało też coroczne przekazywanie regaliów akademickich nowemu Rektorowi. Cała reszta uroczystości Inauguracji październikowej była już swego rodzaju hołdem składanym wielkości Uniwersytetu i jego społeczności, a także obowiązkiem wobec kolejnych pokoleń studentów.

Wydaje się, że spójność wszystkich wydarzeń związanych z ceremoniałem i dostojeństwem Uniwersytetu z 1919 roku i kolejnych, zawdzięczał USB dwu osobom: w sferze słów, zwrotów i formuł – Tadeuszowi Czeżowskiemu, filozofowi, profesorowi Wydziału Humanistycznego, a w sferze symboli i gestów – Ferdynandowi Ruszczycowi, wybitnemu malarzowi, profesorowi i dziekanowi Wydziału Sztuk Pięknych.

Berło rektorskie

Symbole starego Uniwersytetu Wileńskiego, berło rektorskie z 1632 roku i łańcuchy, zostały przez władze carskie wywiezione w 1832 roku do Petersburga. Berło w 1919 roku znajdowało się w Ermitażu i tam przechowywane jest także obecnie; łańcuchów nie odnaleziono.

Już w końcu lipca 1919 roku pełnomocnik Naczelnego Wodza ds. odbudowy Uniwersytetu Wileńskiego prof. Ludwik Kolankowski zlecił prof. Ruszczycowi zaprojektowanie i przygotowanie insygniów zastępczych, tymczasowych. Jako, że nie było możliwości rewindykacji berła, a Uniwersytetu nie było stać na regalia z cennych kruszców, wykonano repliki berła i łańcucha. Wyrzeźbił je z drzewa gruszkowego snycerz wileński Dowigiałłowicz. Pozłocone, użyte zostały w czasie pierwszej Inauguracji akademickiej w 1919 roku. Były też wykorzystywane i później w uroczystościach akademickich, aż do roku 1929, gdy USB otrzymał berło projektu Konstantego Laszczki, podarowane przez Uniwersytet Jagielloński, oraz łańcuch w darze od miasta Wilna. Nic nie wiadomo o sygnecie rektorskim, choć pewne jest, że był już na początku Uniwersytetu. Być może i on, wykonany z drzewa gruszkowego, był jedynie repliką. Wiemy natomiast, że Rektor USB otrzymał nowy pierścień w czasie uroczystości rocznicowych w 1929 roku, jako dar Rządu Rzeczypospolitej i tego pierścienia używał. Niestety, i on zaginął.

Dopiero w roku 1924, Komisji dla ustalenia ceremoniału uniwersyteckiego, pracująca pod kierunkiem prof. prof. Ruszczyca i Wacława Komarnickiego, zaproponowała Senatowi „wzory oznak i insygniów uniwersyteckich”. Były wśród nich: sygnet rektorski, pieczęć uniwersytecka, berło rektorskie, łańcuch, berła wydziałów, łańcuchy dziekanów, sztandar uniwersytetu, fotel rektorski, jeden fotel prorektorski i sześć foteli dziekańskich w barwach wydziałów.

Łańcuch rektorski i łańcuchy dziekańskie

Łańcuch rektorski uosabiał i reprezentował zarówno władzę rektorską, jedność universitas, składającą się z samodzielnych wydziałów, jak i porządek starszeństwa tych wydziałów przedstawiony w kolejności ogniw. Najważniejszym elementem łańcucha było zwieszające się na piersiach Rektora godło USB składające się z Orła (z herbem Batorego) i Pogoni. Ramiona rektorskie otaczały medaliony wydziałowe połączone ornamentami roślinnymi. Do roku 1938 było tych medalionów sześć; ostatnim, dodanym na rok przed zamknięciem Uniwersytetu, było godło Wydziału Rolniczego. Medaliony jednakowej wielkości połączone były ogniwami o motywach odnoszących się do poprzedzającego je medalionu, licząc z prawej strony ku lewej. Tak więc zgodnie ze wspomnianym porządkiem pierwszym na USB był Wydział Humanistyczny, drugim Teologiczny (wbrew powszechnej tradycji, która nakazywała pierwszeństwo teologii), trzecim Prawa i Nauk Społecznych, kolejnym Matematyczno-Przyrodniczy, później Lekarski, Sztuk Pięknych i Rolniczy. Projektując łańcuch rektorski Ruszczyc założył, że symbole wydziałów połączone zostaną ze sobą stylizowanymi ogniwami z roślin przynależnych wydziałom, a łańcuchy dziekańskie w całości z owych roślin będą ukształtowane. I tak też projekty zostały przygotowane. 

Łańcuch ów był sumą wszystkich pomysłów związanych z symboliką Uniwersytetu. Każdy szczegół powstał w umyśle prof. Ruszczyca i znalazł swoją realizację w gotowym projekcie zrealizowanym jeszcze przed październikiem 1919 roku, a opisanym w 1922 roku w artykule drukowanym w pierwszym zeszycie pisma Alma Mater Vilnensis wyjaśniającym społeczności akademickiej zamysł malarza. Wydział Humanistyczny otrzymał klepsydrę otoczoną zwiniętym w formie nieskończoności wężem gryzącym się w ogon, Wydział Teologiczny symbolizowała wieczna lampka, którą wiesza się w kościołach chrześcijańskich przed tabernakulum, dla wyrażenia czci dla obecności Chrystusa, Wydział Prawa i Nauk Społecznych ukazany został w postaci połączonych ze sobą w nieładzie symboli wagi i miecza, Wydział Matematyczno-Przyrodniczy wyrażony został dwiema goniącymi się kometami z warkoczami, tworzącymi koło, Wydział Lekarski otrzymał jako symbol amforę z oplecionym wokół niej wężem, a Wydział Sztuk Pięknych, najbliższy Ruszczycowi, oznaczył głową młodej kobiety – motywem z ornamentyki kościoła św. Piotra i Pawła na Antokolu. Ostatnim, który powstał był Wydział Rolniczy, którego symbole zaprojektował Ruszczyc w 1922 roku, a którego symbolem było: słońce. Projektując symbole, Ruszczyc określił też barwy wydziałów: humanistyczny – grantowy (niebieski jako jaśniejszy dla strojów); teologiczny – fioletowy; prawa i nauk społecznych – czarny (szary); matematyczno-przyrodniczy granatowy w kolorze morza (niebiesko-seledynowy); lekarski – wiśniowy (jasno-wiśniowy); sztuki – ciemnozłoty (jasnozłoty); rolniczy – zielony.

Na wykonanie łańcuchów dziekańskich trzeba było jednak czekać do roku 1929. Wtedy to Uniwersytet otrzymał w darze nie tylko nowe berło od Uniwersytetu Jagiellońskiego (wg projektu Konstantego Laszczki), dwa łańcuchy rektorskie: jeden od miasta Wilna i drugi od Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, sygnet wręczony w imieniu rządu RP przez wojewodę Władysława Raczkiewicza, ale także łańcuchy dziekańskie, które  ofiarowali: dla wydziałów Humanistycznego i Teologicznego – ks. Kruczek z Ameryki; Wydziału Prawa i Nauk Społecznych – Palestra wileńska; wydziałów Matematyczno-Przyrodniczego i Sztuk Pięknych – kolegia tych wydziałów; Wydziału Lekarskiego – Izba Lekarska Wileńska oraz Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego. Uroczystość wręczenia wspomnianych łańcuchów odbyła się w Sali Senatu USB w przeddzień jubileuszu wileńskiej uczelni 9 października 1929 roku. Symbolem Rektora w łańcuchu były skrzyżowane ze sobą berła z unoszącym się nad nimi biretem, na tle gronostajów, a symbolem roślinnym: palmy i wieniec laurowy, symbolizujący najwyższą reprezentację Uniwersytetu. Warto dodać, że tych samych roślin użył Ruszczyc projektując drzwi do Auli Kolumnowej.

Togi profesorskie

Togi rektorskie, dziekańskie i profesorskie zostały zaprojektowane i uszyte wg tradycji wileńskiej dzięki opisom dra Józefa Bielińskiego, historyka dziejów dawnego Uniwersytetu Wileńskiego oraz po części na podstawie tradycji krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Szczęśliwie w katedrze wileńskiej znajdowała się w 1919 roku toga Piotra Skargi, która posłużyła za wzór. Wyróżniała togi wileńskie ornamentyka wzorowana na stroju węgierskim, nawiązującym do tradycji Batorowej. Władze USB i uczeni wystąpili w togach już na uroczystej inauguracji w październiku 1919 roku i wolno przypuszczać, że uszyto je na koszt każdego z uczestników, wg wskazówek prof. Ruszczyca. Różniły się od tóg innych uniwersytetów tym, że miały peleryny jednej barwy dla wszystkich wydziałów, a prócz tego kaptury podbite atłasem różnej barwy, zależnie od wydziału.

W roku 1924, na posiedzeniu Komisji dla ustalenia ceremoniału uniwersyteckiego, rozpatrywano kwestie szczegółowe dotyczące tog uniwersyteckich. Senat postanowił jednak „doprowadzić je do pożądanego wyglądu”. Uniwersytet okrzepł, mógł sobie pozwolić na lepsze i trwalsze materiały. Togi i birety z różnych materiałów otrzymali: rektor, prorektor, dziekani, prodziekani, profesorowie i doktorzy. Dostał swoją togę także pedel rektorski i pedlowie dziekańscy. Wykonał je wileński krawiec Nowicki, na krótko przed uroczystościami 10-lecia Uniwersytetu w 1929 r.

Godło Uniwersyteckie

Godło Uniwersyteckie, orła w stylu późnorenesansowym z szeroko rozpostartymi skrzydłami z herbem króla Stefa Batorego: Zęby (Trzy Zęby, Smocze Zęby, Wilcze Zęby) w szponach lub na piersi, zaprojektował także prof. F. Ruszczyc. Godło trafiło do druków uniwersyteckich (dyplomy, druki okolicznościowe, czasopisma, książki), na stemple, do insygniów i strojów. Występują dwie wersje godła: z herbem Batorych i z Pogonią. Oba, tj. Pogoń oraz orzeł z herbem Batorych, zwieńczyły łańcuch rektorski zaprojektowany przez Ruszczyca.

Na gmachu uniwersyteckim od ulicy św. Janów, w którym znajdowały się Biura Rektoratu i Dziekanatów, przywieszono zaprojektowany przez Ruszczyca, a wykonany w gipsie przez Piotra Hermanowicza, w ozdobnym kartuszu, herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów koronowany, pięciopolowy: na polach 1 i 4 – Orzeł Biały, na polach 2 i 3 – Pogoń; na polu 5 – herb Batorych: Zęby. Poniżej herbu, w formie dewizy herbowej, w labry ujętej prostokątnej tablicy, napis majuskułą renesansową: 1578 – 1803 – 1919 / VNIWERSYTET  /STEFANA BATOREGO.

Napis podkreślał ciągłość istnienia wyższej akademii w Wilnie, w tych samych murach, na przestrzeni ponad 300 lat: od Akademii Jezuickiej, przez Cesarski Uniwersytet Wileński po Uniwersytet Stefana Batorego. Zdjęcie z tym herbem trafiło na pocztówki wydane przez Uniwersytet i było często reprodukowane w prasie. Natomiast na ścianie przylegającej do gmachu głównego Auli Kolumnowej i Sali Śniadeckich, także od ul. Św. Janów, zawieszono godło w gipsie, projektu Ruszczyca, wykonane również przez Hermanowicza, przedstawiające Orła Białego w koronie, trzymającego w szponach berło rektorskiego, z koronowanym herbem wielkoksiążęcym Pogoni na piersiach w owalnej tarczy; w otoku tarczy napis łaciński: VINIVERSITAS VILNENSIS. Ten sam znak zaprojektował Ruszczyc jako Wielką Pieczęć Uniwersytetu Stefana Batorego, wstawianą m.in. na dyplomach; ten symbol trafił też na projekt sztandaru USB. W otoku nosił jednak nazwę: VNIWERSYTET STEFANA BATOREGO W WILNIE.

Wydarzenia studenckie

Ceremoniał wydarzeń studenckich, opracowany najpewniej wkrótce po 1919 roku, miał w Wilnie bardzo szczególny charakter wynikający z tradycji filareckiej i przekonania o historycznej roli studentów Uniwersytetu w walce o niepodległość. Dlatego też ceremoniał immatrykulacji dawał studentom główną rolę w tej uroczystości. Po immatrykulacji ogólnej, do której przystępowało po dwóch przedstawicieli wydziałów, odbywała się immatrykulacja w poszczególnych audytoriach wydziałowych. Rektor i dziekani występowali togach, a po przemówieniach, następowało pasowanie na studentów. Odbywało się ono poprzez podanie ręki i uściśnięcie dłoni Rektora każdemu, kto się z sali zgłosi. Nie wybierano i w tym zawierała się wyjątkowość ceremonii; każdy mógł podejść do Rektora i ścisnąć mu dłoń.

Osobne i również zasugerowane przez prof. F. Ruszczyca symbole uniwersyteckie otrzymali studenci USB. Dotyczyło to elementów stroju, barw organizacji i stowarzyszeń studenckich, ich sztandarów, odznak itp. Przykładem najbardziej „studenckim” były czapki akademickie, tzw. „batorówki”. Zostały one zaprojektowane przez Ruszczyca w 1920 roku w kolorze białym. Z czasem noszenie czapki studenckiej stało się powodem konfliktów wewnątrz społeczności akademickiej. Bratnia Pomoc uznała, że to ona jest dysponentem praw do „batorówek” i zabraniała nosić ich studentom niebędącym członkami Bratniaka. W maju 1927 roku rektorat rozstrzygnął spór zakazując noszenia „batorówek” i jednocześnie ogłaszając konkurs na wzór nowej czapki akademickiej. W komisji konkursowej znalazł się F. Ruszczyc. Rozstrzygnięcie konkursu odbyło się w październiku 1927 roku. Nowa czapka miała być koloru szarego, w kształcie „batorówki”. Na otoku biało-czerwony pas. Nad daszkiem odznaka wydziału w postaci odpowiedniej barwy trójkąta lub sznurka. Własne czapki oraz inne elementy stroju, takie jak szarfy, szpady itp. posiadały również korporacje studenckie.

Portrety rektorów i dziekanów USB

Tradycja upamiętniania osób szczególnie zasłużonych dla Uniwersytetu w formie malowanego portretu sięgała czasów dawnego Uniwersytetu Wileńskiego. Bezpośrednie nawiązanie dotyczyło przede wszystkim Rektorów USB, których portrety zlecano wykonać wkrótce po tym, jak przestawali pełnić swoje funkcje. Z czasem uznano, że podobny honor powinien dotyczyć również dziekanów. Niestety, nie wiemy ile portretów rektorskich i dziekańskich wykonano. W latach 1919-1939 Uniwersytet Stefana Batorego miał trzynastu rek­torów oraz 55 dziekanów. Do roku 1932 rektora, jednego prorektora i dziekanów wybierano na rok, później zdarzało się w zgodzie z ustawą o szkolnictwie wyższym, że kadencja trwała dłużej. Zwłaszcza w wypadku dziekanów. Tymczasem, znamy zaledwie dziesięć portretów rektorskich (w tym dwa prof. J. Ziemackiego) oraz jeden portret dziekański: ks. prof. Ignacego Świrskiego.

Portrety Rektorów zamawiane były z myślą o zawieszeniu ich w mieszczącej się na I piętrze w budynku we wschodnim skrzydle Dziedzińca Poczobutta Sali posiedzeń Senatu. Wydaje się jednak, że nie była to tradycja zakorzeniona od samego początku i surowo respektowana, jako że w 1933 roku Senat akademicki na prośbę rektora Witolda C. Staniewicza zdecydował uzupełnić galerię portretów o brakujące wizerunki. Być może związane to było z faktem, że wczesną wiosną 1932 roku wyznaczono Salę i wyposażono ją w nowe, specjalnie dla USB wykonane meble, projektu Jana Borowskiego z Wydziału Sztuk Pięknych. Najpewniej z tego powodu zwrócono się wówczas do kilku byłych rektorów z prośbą o pilne dopełnienie tego honorowego „obowiązku”. Wyznaczono na ten cel kwotę 500 zł na każdy portret. Nie ulega wątpliwości, że portrety powstawały do roku 1939. Co stało się z nimi – nie wiemy.

Koniec działalności Uniwersytetu Stefana Batorego

Wkrótce po 17 września 1939 roku Wilno zostało zajęte przez woj­ska sowieckie, a w końcu października przyłączone do Republiki Litewskiej, której władze pozwoliły działać USB do połowy grudnia t.r. Wyznaczono litewskiego zarządcę USB – profesora Ignasa Končiusa. Przyspieszono sesje egzaminacyjne, a studenci kończący studia otrzy­mali polskie dyplomy. 15 grudnia odbyło się uroczyste nabożeństwo w kościele akademickim św. Jana, które zakończyło działalność uczelni. Tego dnia członkowie Senatu USB w osobach Rektora, prorektora i dziekanów po raz ostatni założyli togi i przybrali je oznakami dostojeństwa akademickiego. Znana jest jednak jedynie fotografia z odbytej 11 listopada tego roku uroczystej akademii z okazji Święta Odzyskania Niepodległości, na której występują członkowie Senatu w strojach uroczystych.

Pracownicy naukowi USB oraz studenci spełnili swój wojenny obowiązek wobec ojczyzny; wielu poległo, liczni zesłani zostali w głąb Związku Sowieckiego, a później walczyli w kampanii włoskiej gen. Władysława Andersa i w konsekwencji znaleźli się na emigracji. Większość decyzją władz sowieckich zmuszona została do ekspatriacji i opuściła Wilno latem 1945 roku kierując się do Torunia, Łodzi, Gdańska, Wrocławia, Białegostoku i innych miast w Polsce, niosąc ze sobą pamięć i tradycję Uniwersytetu, i zaszczepiając ją nowym wyższym uczelniom, które powstawały po wojnie.

 

Autorzy: dr hab. Anna Supruniuk i dr hab. Mirosław A. Supruniuk (Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu)

 

Artykuł jest częścią cyklu, który powstał we współpracy z Stowarzyszeniem Muzeów Uczelnianych.