Ksiądz Ignacy Skorupka – bohater Bitwy Warszawskiej 1920

W 100-lecie bitwy warszawskiej 1920 roku Biuro Programu „Niepodległa” przypomina postać ks. Ignacego Skorupki. Duchowny stał się jednym z najsłynniejszych symboli Bitwy Warszawskiej. Został upamiętniony m.in. na słynnym obrazie Jerzego Kossaka „Cud nad Wisłą” z 1930 roku. O jego życiu, osiągnięciach i poświęceniu można przeczytać w poniższym artykule, przygotowanym przez Samorządową Instytucję Kultury „Ossów – Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku”.

***

„Upaść na duchu i stracić wiarę – to klęska. Brońmy się przed tym, a przyniesiemy Polsce wyzwolenie, wolność i pełną niepodległość” – słowa podporucznika Mieczysława Słowikowskiego niech będą wstępem do tego artykułu, poświęconego Bitwie Warszawskiej 1920 roku i charyzmatycznemu polskiemu kapelanowi księdzu Ignacemu Skorupce.

Pomnik obrońców Warszawy w Ossowie – zobacz w nowym oknie.

Naprzeciw bolszewikom dla Ojczyzny ratowania

W lipcu 1920 roku w obliczu napaści Sowietów na Polskę ksiądz Skorupka uzyskał nominację na kapelana garnizonu na warszawskiej Pradze. Bardzo wierzył w zwycięstwo, ufał, że Bóg stoi po stronie Polaków i czuwa nad nimi Matka Boża Królowa Polski. Zapewniał młodych żołnierzy i ochotników, że zwycięstwo jest bliskie. Przeczuwał, że przyjdzie ono w uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (15 sierpnia). Stał się duchowym przewodnikiem obrońców Warszawy.

Wraz z porucznikiem Stanisławem Matarewiczem wyruszył 13 sierpnia 1920 roku z warszawskiej Pragi do Ossowa, aby ratować stolicę przed bolszewikami. W decydującym momencie boju pod Ossowem razem z młodymi ochotnikami ruszył do natarcia. Padł od kuli wroga w momencie udzielania pomocy i ostatniego namaszczenia konającemu żołnierzowi. Wieść o ofiarnej postawie i śmierci kapelana natchnęła żołnierzy, a wkrótce obiegła cały kraj powodując wzrost uczuć patriotycznych.

Bój pod Ossowem był pierwszą zwycięską potyczką Bitwy Warszawskiej. Od niej zaczął się początek końca bolszewików. Dzięki ofierze księdza Skorupki i wielu młodych żołnierzy i ochotników zmienił się bieg historii Polski i Europy. Tak opisywał te wydarzenia kardynał Aleksander Kakowski, ordynariusz archidiecezji warszawskiej:

„Między innymi poszedł i ksiądz Skorupka, młody i pięknej powierzchowności kapłan, który jeszcze piękniejszą miał duszę. Chwila śmierci ks. Skorupki jest punktem zwrotnym w bitwie pod Ossowem i w dziejach wojny 1920 roku. Do tej chwili Polacy uciekali przed bolszewikami, odtąd uciekali bolszewicy przed Polakami”.

Duchowy lider z Warszawy

Ignacy Skorupka, urodził się 31 lipca 1893 na warszawskiej Woli, przy ulicy Ciepłej 3. Był synem Adama Skorupki, urzędnika wywodzącego się ze szlachty zagrodowej z Podlasia, i Eleonory z Pomińskich, córki powstańca styczniowego. Jego brat, Kazimierz Skorupka był związany z harcerstwem (spotkał go tragiczny los, zmarł w grudniu 1944 roku w obozie koncentracyjnym na Majdanku).

W 1909 roku ks. Skorupka wstąpił do Warszawskiego Seminarium Duchownego. Przyjął niższe święcenia. Jesienią 1914 roku został skierowany do Cesarskiej Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu.

Pełnił funkcję proboszcza – w 1917 r. w Bogorodsku (okolice Moskwy), następnie od września 1917 do sierpnia 1918 r. w Klińcach. Tam prowadził polską drużynę harcerską i uczył w miejscowej szkole. Organizował życie dzieciom – zainicjował powstanie szkoły początkowej, teatru i towarzystw opiekuńczych. W Klińcach przebywała dwutysięczna grupa polskich uciekinierów, a ks. Ignacy Skorupko został ich nieformalnym przywódcą. Zabiegał w Kijowie, aby grupa powróciła na tereny polskie, co ostatecznie się udało. Sam powrócił pod koniec sierpnia i już od września pełnił funkcję wikariusza w Łodzi. Dzięki niemu powstało tam Towarzystwo „Oświata”, które edukowało Polaków.

We wrześniu 1919 roku ks. Skorupka powrócił do stolicy, gdzie pracował jako notariusz i archiwista Kurii Warszawskiej. Bardzo zaangażowany w różne inicjatywy był m.in. kapelanem Ogniska Rodziny Maryi, prowadzonego przez siostry franciszkanki dla sierot. Działał również w harcerstwie jako komendant hufca Okręgu Łódzkiego ZHP.

Kapelan ochotników 

Ksiądz Skorupka długi czas zabiegał, aby zostać kapelanem wojskowym. Dopiero w lipcu 1920 roku, gdy bolszewicy zaczęli zbliżać się do Warszawy, jego prośba została potraktowana poważnie. Ostatecznie, dzięki poparciu biskupa polowego Wojska Polskiego Stanisława Galla, został kapelanem garnizonu praskiego. Jego rola skupiała się na posłudze w koszarach. Spowiadał żołnierzy idących na front, wspierał ich słowem i modlitwą.

Model krzyża księdza Skorupki – zobacz w nowym oknie.

7 lub 8 sierpnia na własną prośbę został mianowany kapelanem lotnym 1. Batalionu 236. Pułku Piechoty Armii Ochotniczej (Legii Akademickiej). Miejscem formowania się grupy była Szkoła im. Władysława IV na warszawskiej Pradze. To tutaj gromadzili się studenci, gimnazjaliści i harcerze.

13 sierpnia 1920 r. batalion wyruszył do Ossowa na czele z ks. Skorupką. Z czasem został włączony do 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej. Na miejsce dotarli około północy. Wieczorem batalion dotarł do wsi Ossów w powiecie wołomińskim, leżącej na linii frontu. Od Szkoły im. Władysława IV do Ossowa w linii prostej jest około 15 kilometrów. To pokazuje, jak blisko bram stolicy byli bolszewicy.

Młodzi żołnierze w natarciu

Rosyjska ofensywa ruszyła 13 sierpnia 1920 roku – były to dwa rosyjskie pułki z 79. Brygady Strzeleckiej. Przed sobą miały trzykrotnie mniejsze i słabsze dwa bataliony polskie w okolicach Ossowa. Rosjanie uderzyli w rejonie Wołomina, Leśniakowizny i Ossowa, bo wiedzieli, że dalej już otwiera się droga na Warszawę. Bolszewicy raportując Leninowi przebieg natarcia informowali, iż wieczorem widzieli już światła polskiej stolicy.

Model 3D czapki wojskowej księdza Ignacego – zobacz w nowym oknie.

14 sierpnia 1920 roku młodzi ochotnicy z Warszawy i Mazowsza, choć słabi, niewyszkoleni taktycznie i źle uzbrojeni, stawili skuteczny opór jednemu z najsilniejszych oddziałów wroga. Zadecydowała o tym m.in. ich mocna postawa duchowa, w której formowaniu udział miał kapelan Ignacy Skorupka.

14 sierpnia 1920 roku ksiądz Ignacy Skorupka zginął od postrzału. Kazimierz Węcławski, 17-letni uczestnik boju pod Ossowem relacjonował to wydarzenie:

„Gdy ruszyliśmy do natarcia, ksiądz (…) został zabity od kul, widziałem to z paru metrów! Ja mówię do naszych – Chłopcy, proszę Was, celujcie w brzuch, w pierś, to musi gdzieś trafić! Oni idą taką kupą, że my ich wyłoimy…”.

Obok księdza Ignacego, który padł trafiony w głowę, szedł inny młody żołnierz, który chwycił księdza i chciał przytrzymać, ale został trafiony ogniem pocisków. Po bitwie ciała leżały obok siebie.

Obelisk w Ossowie – otwórz w nowym oknie.

Zwycięstwo zawdzięczamy księdzu

Dowódca batalionu, podporucznik Słowikowski, tak wspomina księdza Skorupkę:

„Noc z 14 na 15 sierpnia spędziłem razem z ochotnikami w okopach, by dać przykład, iż oficer dzieli wszystkie trudy i znoje wojenne. Gdy w nocnej ciszy rozmyślałem nad ciężkim bojem i nad całością wydarzeń dnia, doszedłem do przekonania, iż zwycięstwo zawdzięczamy przede wszystkim wielkiej i ofiarnej pracy ks. Skorupki, który zaszczepił w sercach ochotników wiarę w zwycięstwo i pomoc Boską. Czyż to nie silna wiara trzymała ich i kazała walczyć do upadłego? Słabo wyszkoleni, nie umiejący strzelać ani walczyć bagnetem, szli do szturmu jak starzy żołnierze.

Ojcem duchowym zwycięstwa był kapelan. Nigdzie nie wspomniano, że to on wpajał w serca ochotników wiarę w nasze zwycięstwo, wiarę w pomoc Najświętszej Maryi Panny. Że to on głosił, iż dzień 15 sierpnia, dzień święta Wniebowzięcia, będzie dniem naszego zwycięstwa.

Czy nie spełniło się to, w co wierząc święcie, przepowiadał?

Odszedł w przeddzień naszego wielkiego zwycięstwa”.

Pułkownik Kazimierz Węcławski tak relacjonował odnalezienie ciała księdza:

„Mieszkańcy miejscowości Leśniakowizna zaczęli znosić ciała poległych, w tym zwłoki Ks. Ignacego, które zidentyfikowałem, odnalazłem czapkę wojskową, podniosłem krzyż, który położyłem na piersi księdza, oraz zakrwawioną stułę, którą owinąłem okolice szyi kapelana, całość nakryłem płaszczem i oddając cześć Bohaterowi zasalutowałem!”.

Model 3D stuły z krwią księdza Skorupki – zobacz w nowym oknie.

W komunikacie Sztabu Generalnego Wojska Polskiego z 16 sierpnia opisano „bohaterską śmierć ks. kapelana Ignacego Skorupki, który w stule i z krzyżem w ręku przodował atakującym oddziałom”.

Pogrzeb oraz pamięć o kapelanie

Wieść o śmierci ks. Skorupki błyskawicznie rozeszła się na pierwszej linii frontu. Pierwszy meldunek z 15 sierpnia, mówiący o walkach pod Ossowem i Leśniakowizną, donosił:

„Ciężko ranny i zaginiony ppor. Haber, zabici ppor. Makarewicz oraz kapelan, ksiądz Ignacy Skorupka, który w stule i z krzyżem w ręku prowadził tyralierę do ataku”.

Ciało Ignacego Skorupki przewieziono do Warszaw. 17 sierpnia w kościele garnizonowym przy ulicy Długiej, a następnie na Powązkach, miały miejsce uroczystości pogrzebowe z udziałem najwyższego duchowieństwa oraz przedstawicieli rządu i generalicji. Generał Józef Haller udekorował trumnę bohaterskiego kapłana nadanym pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari.

Model 3D Krzyża Srebrnego Orderu Virtuti Militari – zobacz w nowym oknie.

Uroczysty pogrzeb księdza Skorupki przyczynił się do nadania szerokiego rozgłosu temu wydarzeniu. Wspominał o tym ppor. Mieczysław Słowikowski:

„Widocznym było, że wiadomość o śmierci ks. Skorupki lotem błyskawicy rozeszła się po całym kraju, niewątpliwie przyczyniając się do ogólnego zapału, jaki ogarnął naród”.

W 1921 roku w Ossowie, w miejscu śmierci kapłana, mieszkańcy postawili drewniany krzyż (24 lata później, w 1944 r. bolszewicy ponownie podeszli pod Warszawę, tym razem jako „wyzwoliciele”. Ścięli krzyż i zużyli go na opał. 11 kwietnia 1981 roku ufundowano nowy krzyż), a na Cmentarzu Powązkowskim uroczyście poświęcono nagrobek księdza Ignacego (kwatera 244-5-15). W sierpniu 1924 roku odsłonięto pomnik z wyrytymi 69 nazwiskami żołnierzy i ochotników, którzy zginęli w Boju pod Ossowem i zostali wówczas rozpoznani.

Krzyż w Ossowie – zobacz w nowym oknie.

W 1939 roku postawiono obelisk w okolicach domu państwa Orychów, gdzie po bitwie przeniesiono ciało księdza Skorupki. Fundusze na ten cel przekazali żołnierze 36. pp. Legii Akademickiej w 1925 roku. W 1981 roku mieszkaniec Ossowa Marian Jeznach z własnych funduszy przeprowadził renowację tego pomnika. Ksiądz Ignacy Skorupka w 1986 roku został odznaczony Gwiazdą Wytrwałości, zaś w 2010 roku pośmiertnie otrzymał Order Orła Białego, który w imieniu rodziny przyjęła jego stryjeczna wnuczka, Anna Rogaska.

Zatrzymaliśmy bolszewicki marsz na Europę

Chwila śmierci księdza Skorupki symbolicznie została pokazana jako punkt zwrotny w bitwie pod Ossowem i w dziejach wojny 1920 roku. Stolica została uratowana, a polscy żołnierze przestali się cofać. Atak Polaków zaskoczył wroga i przebiegał pomyślnie, gdyż uderzenie spadło na nieosłonięte skrzydło frontu zachodniego. Już pierwszego dnia Polacy rozbili zgrupowania armii sowieckiej pod Lublinem. 17 sierpnia odzyskano Mińsk Mazowiecki i Siedlce. 18 sierpnia oddziały polskie weszły na linię: Kodeń nad Bugiem, Janów Podlaski, Drohiczyn, Stanisławów. Inicjatywa operacyjna przeszła całkowicie w ręce wojsk polskich. Siły Michaiła Tuchaczewskiego były w odwrocie. 19 sierpnia odzyskano Brześć nad Bugiem. W tym czasie polska 15. Dywizja Piechoty dotarła do Wysokiego Mazowieckiego i utrudniała odwrót przeciwnika. 25 sierpnia 14. Dywizja generała Daniela Konarzewskiego z 3. Korpusem Kawalerii pod Kolnem zakończyła Bitwę Warszawską, a zwycięstwo pod Ossowem powstrzymało marsz sowieckiej Rosji na Europę, ratując niepodległość Rzeczpospolitej Polskiej i zachodniego świata.

Grób księdza Skorupki na Cmentarzu Powązkowskim – zobacz w nowym oknie.

Dla narodu polskiego w jego tysiącletniej historii zwycięstwo z 1920 roku stoi w rzędzie takich triumfów bitewnych, jak Grunwald i Wiedeń.

Autor artykułu: Maciej Korwin-Dębała

Konsultacja historyczna: Rafał Orych

Tekst powstał dzięki współpracy z Samorządową Instytucją Kultury „Ossów – Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku”. Pamiątki i dokumenty zostały udostępnione dzięki uprzejmości dyrekcji Muzeum Wojska Polskiego oraz „Ossów-Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku”.

Bibliografia

• Kakowski A., „Cud nad Wisłą. Wspomnienia”, [w:] Kisz J. , „Ksiądz Ignacy Skorupka – bohater narodowy”, Marki 2007.
• Nowik G., „Skorupka Ignacy Jan”, [w:] „Polski Słownik Biograficzny”. T. XXXVIII. 1997–1998.
• Słowikowski M. Z., „Bój w obronie Warszawy i śmierć ks. I. Skorupki”, Londyn 1964
• „Bitwa Warszawska 13 – 28 VIII 1920, dokumenty operacyjne” – część I (13 – 17 VIII)”, red. Tarczyński M. , Warszawa 1995.
• Wójcik C., Czy był Cud nad Wisłą? – cz. III Zasługa ks. Ignacego Skorupki, dostęp online.
• Wywiad z Pułkownikiem Kazimierzem Węcławskim dostępny w aplikacji Muzeum Ossów – Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku.

Samorządowa Instytucja Kultury „Ossów – Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku” przygotowała także wystawę „We Saved Europe 1920”. Składa się ona z 18 plansz, które ukazują przebieg Bitwy Warszawskiej. Aby ją ściągnąć kliknij tutaj.