Wystawa „Przyszłość będzie inna. Wizje i praktyki modernizacji społecznych po roku 1918.”

Wystawa „Przyszłość będzie inna. Wizje i praktyki modernizacji społecznych po roku 1918.” poświęcona jest dwudziestoleciu międzywojennemu w Polsce. Narrację wystawy wyznaczają modernizacyjne idee społeczne kształtujące się w Polsce po I wojnie światowej lub wdrażane w życie za sprawą instytucji i organizacji, których powstanie wiązało się z odzyskaniem niepodległości. Choć idee te wpisują się w szerszy nurt przemian społeczno-obyczajowych w powojennej Europie, to sytuacja odbudowywania zarówno państwowości po ponad wieku nieobecności na politycznej mapie świata, jak i tożsamości podzielonego dotąd zaborami i rozwarstwionego społeczeństwa, w którym utrzymywały się nędza i zacofanie, stanowiła dla ich narodzin oraz rozwoju szczególnie podatny grunt.

Przywołane na wystawie nowe koncepcje organizacji życia społecznego odwoływały się do potrzeb dotychczas niedowartościowanych grup społecznych, jak kobiety, dzieci, robotnicy czy grupy narodowe, oraz nakierowane były na integrację i niwelowanie podziałów. Nakreślenie obrazu II Rzeczpospolitej, widzianej w dużym stopniu poprzez historię „słabych”  i ich emancypacji, wpisuje się w proces demitologizacji tego historycznego okresu, ale też pozwala na wydobycie rodzących się wówczas wartościowych idei społecznych, nośnych oraz aktualnych również obecnie. Ten problem, który przywołany i zaprezentowany zostanie na wystawie doskonale wpisuje się w strategiczny cel programu „Niepodległa” odwołujący się do poszanowania godności i praw człowieka.

Zalążki myślenia ekologicznego czy bardzo współczesne praktyki architektoniczne oparte na partycypacji społecznej, wychodzące od aktywizacji lokalnej społeczności kolektywne działania teatralne czy wreszcie postępowe koncepcje dotyczące wychowania, również w kwestii edukacji seksualnej, to tylko niektóre aspekty dynamicznych przemian społeczno-obyczajowych zachodzących w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Na wystawie pokazane zostały one za pomocą szeroko rozumianej kultury wizualnej, a w szczególności takich jej dziedzin jak architektura, wzornictwo, teatr, prasa i fotografia. Jednak jej kluczowym medium jest film – zarówno artystyczny, eksperymentalny, jak i dokument czy tzw. kino popularne.

Wystawa przyczyni się do upowszechniania i popularyzacji wiedzy na temat zróżnicowanych idei społecznych i doświadczeń związanych z procesami odzyskania niepodległości z uwzględnieniem kontekstów lokalnych i regionalnych.

Książka
Wystawie towarzyszyć będzie książka „Szklane domy. Wizje i praktyki modernizacji społecznych po roku 1918.” Ponad 360-stronnicowa publikacja przygotowana pod redakcją kuratorki Joanny Kordjak, wydana zostanie w polskiej i angielskiej wersji językowej. Bogato ilustrowana książka (około 250 zdjęć) zawierać będzie teksty: Anny Wotlińskiej, Agnieszki Kościańskiej, Ani Szczepańskiej, Anny Syski, Doroty Sajewskiej, Agaty Twardoch, Zofii Dworakowskiej, Ewy Klekot, Iwony Kurz, Małgorzaty Radkiewicz, Marty Ciesielskiej, Moniki Talarczyk, Przemysława Strożka, Zuzanny Sękowskiej przybliżające najważniejsze zagadnienia i kluczowe idee społeczne, jakie narodziły się po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku.

Program edukacyjny
Wystawie towarzyszyć również będzie bogaty program edukacyjny złożony z cykli wykładów, dyskusji, konwersatorium oraz pokazów filmowych. Wprowadzenie w tematykę wystawy rozpoczęliśmy w 2017 roku cyklem wykładów zatytułowanym „Szklane domy”, którego inicjatorem był Andrzej Mencwel z Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego.

Punktem wyjścia było przekonanie, że idea szklanych domów nie jest tylko utopią. Mencwel pisał: „Rzetelna lektura Żeromskiego wzbogacona należytym przeglądem dokonań, pokazuje, że wizja »szklanych domów«, była, co prawda, mityzacją, ale miała inspirującą moc sprawczą w wielu dziedzinach rzeczywistości”. O tym, co udało się w dwudziestoleciu zrealizować na polu literatury, kultury wizualnej, teatru czy wychowania, jakie utopie urzeczywistnić, można było dowiedzieć się podczas całorocznych spotkań (nagrania wszystkich wykładów dostępne są na stronie Zachęty w mediatece.

W czasie trwania wystawy nadal będziemy przyglądać się przeszłości, ale nasze spojrzenie sięgnie też do teraźniejszości. Postaramy się znaleźć odpowiedź na pytania: Co możemy zrobić dla społeczności? Jak dbać o dobro wspólne? Przyjrzymy się idei kooperatyzmu i działaniom skierowanym na innych ludzi.

Bartłomiej Błesznowski, socjolog z Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych UW, przygotował cykl dyskusji o kooperatyzmie. Iwona Kurz z Instytutu Kultury Polskiej UW poprowadzi konwersatorium, podczas którego zastanowimy się „nad praktyką twórczą polskiej awangardy okresu dwudziestolecia, podejmowaną w bliskich związkach przyjacielskich i miłosnych, w których życie i praca, prywatne i publiczne nie oddzielało się od siebie”. Lektury i rozmowy przybliżą nam postaci i twórczość Franciszki i Stefana Themersonów, Mieczysława Szczuki oraz Teresy Żarnowerówny, Katarzyny Kobro i Władysława Strzemińskiego, Bohdana Lacherta oraz Józefa Szanajcy.

Wystawie towarzyszy też bogaty program filmowy skupiony na tych realizacjach z okresu międzywojnia, które charakteryzują się awangardowym językiem, nowoczesnym operowaniem obrazem i wyrażają tytułowe dążenie do innej przyszłości. Dlatego ważny jego punkt stanowią pokazy poświęcone filmowcom związanym ze Stowarzyszeniem Miłośników Filmu Artystycznego START, według których kino miało być sztuką przede wszystkim użyteczną społecznie. W ramach programu pokazujemy także pełne wersje tych filmów, których fragmenty prezentowane są na ekspozycji.

Klamrę dla wydarzeń towarzyszących stanowić będą spotkania w Zachęcie dotyczące wciąż żywych idei działania na rzecz dobra wspólnego. Poznamy ludzi zaangażowanych w kooperatywy spożywcze, zakładających jadłodzielnie, ogrody działkowe i szkoły demokratyczne.

HARMONOGRAM PROGRAMU EDUKACYJNEGO 

25 lutego (niedziela), godz. 12.15 – Oprowadzanie kuratorskie Joanny Kordjak.

15 marca (czwartek), godz. 18 – Prezentacja idei szkoły demokratycznej, spotkanie z Kacprem Woźniakiem.

16 marca (piątek), godz. 12.15 – Spotkanie z cyklu Patrzeć/Zobaczyć. Sztuka współczesna i seniorzy. Prowadzenie: Barbara Dąbrowska i Maria Kosińska

17 marca (sobota), godz. 17 – Warsztaty dla dorosłych z cyklu Instrukcja obsługi wystawy.

22 marca (czwartek), godz. 18 – Spotkanie z Niną Bąk, Izabellą Mier i Jakubem Rokiem z kooperatywy Dobrze, poświęcone spółdzielniom spożywczym

11 kwietnia (środa), godz. 17 – Spotkanie z cyklu Sztuka dostępna. Spotkania ze sztuką współczesną dla osób niewidomych.

10 maja (czwartek), godz. 18 – Kibuc na Grochowie —  wykład i spotkanie poświęcone historii kibucu z dr Marią Cieślą

12 maja (sobota), godz. 13 – Kibuc na Grochowie —  oprowadzenie po terenach dawnego kibucu z dr Marią Cieślą. → spotkanie na Osiedlu Ostrobramska

26 maja (sobota), godz. 18 – Spotkanie w ogrodzie społecznościowym Motyka i Słońce. → Jazdów 3/9, Warszawa

Dyskusje panelowe Utopia w służbie demokracji. Kooperatyzm w Polsce 1918–1939 i dziś prowadzenie: dr Bartłomiej Błesznowski Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW:

6 marca (wtorek), godz. 18 – „Społem”. Zapomniana droga modernizacji.

27 marca (wtorek), godz. 18 – Spółdzielczość jako projekt polityczny i gospodarczy. Heroizm dnia codziennego i marzenia o lepszym jutrze.

17 kwietnia (wtorek), godz. 18 – Maria Orsetti — anarchizm, feminizm, kooperatyzm.

8 maja (wtorek), godz. 18 – Kooperacja jako instytucja dobra wspólnego.

Konwersatorium Awangarda: dom i warsztat

4 kwietnia, 18 kwietnia, 16 maja, 30 maja (środy), godz. 18–20

prowadzenie: dr hab. Iwona Kurz, Instytut Kultury Polskiej UW

Przedmiotem spotkań będzie namysł nad praktyką twórczą polskiej awangardy okresu dwudziestolecia, podejmowaną w bliskich związkach przyjacielskich i miłosnych, w których życie i praca, prywatne i publiczne nie oddzielało się od siebie. Bohaterami spotkań będą Franciszka i Stefan Themersonowie, Mieczysław Szczuka i Teresa Żarnower, Katarzyna Kobro i Władysław Strzemiński, Bohdan Lachert i Józef Szanajca — i gatunki, jakimi się zajmowali — książka i film, fotomontaż, forma przestrzenna i architektura.

Program filmowy

Od lutego do końca maja zapraszamy na program filmowy towarzyszący wystawie przygotowany wspólnie z Filmoteką Narodową – Instytutem Audiowizualnym.

Projekcje odbywać się będą w Zachęcie oraz w siedzibie FINA przy ul. Wałbrzyskiej 3/5. Zaprezentujemy filmy pojawiające się we fragmentach na wystawie oraz poszerzające kontekst ekspozycji. W programie znajdą się zarówno przedwojenne filmy fabularne i dokumentalne, w języku polskim, jidysz i hebrajskim.