"Album Policmajstra warszawskiego" - powstańcy styczniowi na unikalnych fotografiach

W kolekcji Muzeum Wojska Polskiego znajduje się bardzo cenny i rzadko udostępniany album „Pamiat’ Matieża” („Pamięć buntu”) ze zdjęciami Powstańców Styczniowych. Państwowy Instytut Wydawniczy, w ramach dotacji z Programu Wieloletniego „Niepodległa”, postanowił go spopularyzować. Około 700 zdjęć Polaków, opatrzonych biogramami, to nie tylko dokument polityczny, to również zapis obyczajów, strojów i mentalności polskiego społeczeństwa pierwszej połowy lat 60. XIX wieku.

Powstanie Styczniowe w albumie

W roku 1864 rosyjscy policjanci, podwładni generalnego policmajstra Płatona Aleksandrowicza Fredericksa, naczelnika Warszawskiego Okręgu Żandarmerii, podarowali mu pięknie oprawiony album zatytułowany „Pamiat’ Matieża” („Pamięć buntu”). Owym buntem było Powstanie Styczniowe, które wybuchło 22 stycznia 1863 i trwało jeszcze w 1864 roku. W albumie znalazło się siedemset fotografii aresztowanych, straconych oraz poszukiwanych Polaków.

Album przeszedł burzliwe koleje losu. Po śmierci policmajstra Płatona Fredericksa przeszedł w ręce jego syna, następnie w 1911 roku policja skonfiskowała tom, który udało się odzyskać po kilkuletniej sprawie sądowej. Ostatecznie album trafił w ręce Józefa Bielińskiego, od którego w 1927 roku zabytek kupiło Muzeum Wojska Polskiego. Zgodnie z zaleceniami konserwatorskimi jest niezwykle rzadko udostępniany. Dzięki ponownej publikacji fotografie mogą wreszcie trafić do szerokiej rzeszy czytelników.

Poznać przeszłość

Album pozwala poznać historię Powstania Styczniowego, od okresu manifestacji patriotycznych jeszcze przed wybuchem zrywu, poprzez walki, aż po zesłania. Przeszłość opowiedziana jest przez pryzmat ludzi na fotografiach, o których bardzo mało wiemy, poza tym, że władze carskie uznały ich za niebezpiecznych. W albumie znalazły się przede wszystkim zdjęcia portretowe, rekwirowane przez Rosjan podczas rewizji i aresztowań. Opatrzone są biogramami bohaterów, do których większość informacji wyciągnięto z archiwów rosyjskiego aparatu represji. Są to dane o pochodzeniu postaci, okolicznościach aresztowana i skazania, miejscu zsyłki i ewentualnego zwolnienia. Zamknięta w 260 stronach spuścizna fotografii z okresu Powstania Styczniowego to również źródło do historii obyczajów, strojów i mentalności polskiego społeczeństwa pierwszej połowy lat 60. XIX wieku.

Sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.