Polskie Pomniki Historii - nowe obiekty na liście

Na ceremonii w piątek, 20 kwietnia 2018 roku, Prezydent RP Andrzej Duda, opiekunom 10 zabytków najwyższej klasy wręczył rozporządzenia uznające ich obiekty za Pomniki Historii. Jest to już kolejne poszerzenie tej prestiżowej listy. Narodowy Instytut Dziedzictwa dla uczczenia 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości dąży do tego, by liczba Pomników Historii wzrosła do co najmniej 100 jeszcze w tym roku.

W uroczystości wzięli udział także m.in. Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotr Gliński i jego wiceministrowie, reprezentanci najważniejszych służb opieki nad zabytkami, jak i przedstawiciele NID-u. Prezydent zwrócił się do opiekunów obiektów historycznych dziękując za opiekę i podziękował wszystkim za przygotowanie zabytków do wpisania na listę Pomników Historii.

Idea Pomników Historii

Artykuł 15 „Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami” mówi, że status Pomnika Historii może uzyskać „zabytek nieruchomy lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury”. Zatem te miejsca, które ów status posiadają, są szczególne, wyjątkowe i niezwykle cenne dla polskiej kultury. Pierwsze obiekty na listę wpisano już w 1994 roku. Od piątku liczy ona już 91 pozycji, a za każdą kryje się ogrom dziedzictwa, z którego Polacy mogą czerpać.

Miejsca, które dołączono tym razem, to głównie obiekty rezydencjonalno-obronne. Jest jedna wyjątkowa twierdza morska, są też ceglane zamki, elegancki pałac, szlachecki dwór, wyniosłe katedry i barokowe sanktuarium. Przedstawiamy zabytki, które są nowinkami w elitarnym gronie Pomników Historii.

Twierdza Wisłoujście w Gdańsku

Twierdza Wisłoujście to dzieło sztuki militarnej, które niegdyś strzegło wejścia do portu gdańskiego, będąc nazywane nawet Bramą do Rzeczypospolitej. Jest jedynym portem morskim z założeniem obronnym, który przetrwał do dziś. Liczne rozbudowy zgodnie z najlepszymi panującymi ówcześnie wzorami sprawiły, że dziś Twierdza prezentuje rozwój sztuki obronności od średniowiecza, po nowożytność. W centrum założenia stoi wieża, która jest uznawana za najstarszą murowaną latarnię morską w Polsce. Otacza ją Wieniec, czyli wieża artyleryjska, a kolejne dwa elementy bastionowe to Fort Carrè i Szaniec Wschodni. Z fosy Twierdzy, 28 listopada 1627 r., polska flota wyruszyła na zwycięską Bitwę pod Oliwą. W XIX wieku kazamaty forteczne pełniły funkcję więzienia politycznego, w którym przetrzymywano m.in. polskich oficerów i działaczy konspiracyjnych organizacji politycznych. Dziś jest czynnym w sezonie oddziałem Muzeum Gdańska.

Krzyżtopór – zamek w Ujeździe

Krzyżtopór to zamek-trwała ruina w Ujeździe. Jest to „palazzo in fortezza”, gdzie założenie zamkowe otoczono pięciobastionową fortecą. Został wzniesiony w XVII wieku dla wojewody sandomierskiego Krzysztofa Ossolińskiego. Projekt przypisuje się włoskim architektom, a realizację Wawrzyńcowi Senesowi. Zgodnie z legendą zamku liczba okien, pokoi, sal i baszt miała mieć symboliczne odniesienie do ilości dni, tygodni, miesięcy i kwartałów w roku. Budowla dostarcza informacji o swoich czasach i kształcie ówczesnych stosunków społecznych. Jej program ideowy reprezentuje polską historię i kulturę doby manieryzmu i wczesnego baroku. Krzyżtopór jest dostępny dla zwiedzających przez cały rok.

Krasiczyn – zespół zamkowo-parkowy

Na liście Pomników Historii znalazł się kolejny zamek – w Krasiczynie. Budowę tego jednego z najcenniejszych zabytków nowożytnej architektury obronno-rezydencjonalnej w Polsce, zaczęto w końcu XVI w. Architektura zamku, w formie czworoboku z charakterystycznymi basztami, attykowymi zwieńczeniami oraz bogato dekorowaną elewacją prezentują program ideowy. Wyjątkową wartość stanowią dekoracje sgraffitowe, o złożonej tematyce. Zamek był wielokrotnie niszczony, ale też bywali w nim znakomici goście, w tym polscy królowie. Rezydencja najwięcej zawdzięcza rodom Krasickich i Sapiehów. Skromny ogród z czasem został przekształcony w imponujące założenie krajobrazowe. Dziś można je zwiedzać bez ograniczeń w sezonie letnim.

Rogalin – zespół pałacowy z ogrodem i parkiem

Zespół pałacowo-parkowy w Rogalinie powstał w XVIII w.. Nierozłącznie wiąże się z wielkopolską rodziną Raczyńskich. Pałac połączony jest z oficynami ćwierćkolistymi galeriami. Prezentuje on wyjątkowe wartości zabytkowe, przestrzenne i krajobrazowe. Wnętrza kryją jedną z najwspanialszych kolekcji malarstwa polskiego z końca XIX i początku XX w. Zespół budynków, do których wlicza się także budynek galerii obrazów i budynki podworskie, otoczony jest rozległym parkiem krajobrazowym z pocz. XIX w. Na jego terenie znajdują się jedne z największych w Europie skupisk pomnikowych dębów, w tym okryte sławą: „Lech”, „Czech” i „Rus”.  W czasie II wojny światowej zniszczeniu uległa część wyposażenia i wystroju pałacu, ale większość kolekcji udało się odzyskać.

Koszuty – zespół dworsko-parkowy

Dwór alkierzowy w Koszutach zbudowano ok. 1760 roku, rozbudowano na przełomie XIX i XX wieku. Jest przykładem barokowej siedziby szlacheckiej z czasów I Rzeczypospolitej i jest jednym z najlepiej zachowanych tego typu obiektów w Polsce pod względem ukształtowania bryły, formy architektonicznej i rozplanowania wnętrz. Elementem uzupełniającym, będącym eleganckim tłem dla architektury, jest park o cechach krajobrazowych założony na początku XIX wieku. Dwór posiada bardzo bogatą historię, gościł też wiele ważnych dla historii Polski osobistości. Dziś można go zwiedzać przez cały rok.

Płock – Wzgórze Tumskie

Wzgórze Tumskie w Płocku jest miejscem pierwotnej lokalizacji miasta. Było ważnym ośrodkiem, jako monarsza siedziba i nekropolia Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego. W XI wieku utworzono tu biskupstwo i prawdopodobnie pierwszą katedrę. Bazylika katedralna pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP zbudowana na jej fundamentach dziś prezentuje formę renesansowej bazyliki kopułowej. Z katedrą wiąże się fundacja „Drzwi płockich” –  dzieła sztuki brązowniczej o europejskiej randze artystycznej. Obok został zlokalizowany zespół zamku i dawnego opactwa benedyktynów z późnogotyckim kościołem i zabudowaniami klasztornymi. Obiekty te stanowią bezcenne świadectwo rozwoju kultury materialnej i duchowej. Katedrę można zwiedzać cały rok, a w zabudowaniach pobenedyktyńskich mieści się Muzeum Diecezjalne, z ekspozycją skarbca diecezjalnego.

Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy

Zespół katedralno-zamkowy w Kwidzynie powstał w XIV w. W swych wnętrzach mieścił diecezję pomezańską, a kościół był jej centrum religijnym i polityczno-administracyjnym. Stanowią jeden z najbardziej imponujących zabytków architektury gotyckiej w Polsce z monumentalnym, najokazalszym w kraju gdaniskiem (czyli latryny umieszczonej w wieży na zewnątrz murów zamkowych, która także pełniła role obronne). Zamek i katedra w znacznym stopniu zachowały swój oryginalny układ. Wnętrza katedry zdobią wielkie gotyckie malowidła ścienne. W XVIII w. rozebrano wschodnie i południowe (reprezentacyjne) skrzydło zamku. Dziś katedrę można zwiedzać przez cały rok, a w zamku umieszczono Muzeum regionalne, które zajmuje się dziedzictwem kulturowym i przyrodniczym związanym z Powiślem.

Lidzbark Warmiński – zamek biskupów warmińskich

Kolejny zespół zamkowy, tym razem w Lidzbarku Warmińskim, to jeden z najwybitniejszych przykładów gotyckiej architektury obronno-rezydencjonalnej. Także powstał w XIV w. Przez ponad 400 lat był główną rezydencją biskupów warmińskich. Jego architektura wywodzi się z krzyżackiej tradycji zamków, z wszystkimi jej charakterystycznymi elementami. Może stanowić idealny przykład rozwiązań technicznych i artystycznych epoki. W Lidzbarku rezydowali najwybitniejsi przedstawiciele elity kościelnej i państwowej, a najsłynniejszą postacią powiązaną z zamkiem był Mikołaj Kopernik. Dziś wnętrza stanowią oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie

Strzelno – zespół dawnego klasztoru norbertanek

Kolejny pomnik znajduje się na Kujawach i jest to zespół dawnego klasztoru Norbertanek w Strzelnie, z kościołem pw. św. Prokopa, kościołem pw. Świętej Trójcy, klasztorem oraz dworem prepozytów. Stanowił on siedzibę dla jednego z najstarszych żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce, czyli właśnie Norbertanek. Za datę założenia klasztoru i kościołów przyjmuje się końcówkę XII w. Bezcenny jest najliczniejszy w kraju zbiór romańskiej dekoracji rzeźbiarskiej, w tym wyróżniające się kolumny oraz tympanony. Ważne jest, że późniejsze przebudowy nie naruszyły struktury średniowiecznej świątyni i do dziś możemy podziwiać ten przykład architektury premonstratensów. Dla zwiedzających przygotowano tam także dedykowane muzeum.

Święta Lipka – sanktuarium pielgrzymkowe

Święta Lipka to sanktuarium maryjne i cel licznych pielgrzymek. Prowadzone jest przez ojców jezuitów. W historii odgrywało ważną rolę nośnika kultury polskiej, co było tym ważniejsze, że znajdowało się ono na pograniczu konfesyjnym Warmii i Prus Książęcych. Jego wartość podkreśla fakt, że stało się pierwowzorem dla całej grupy sanktuariów warmińskich. Choć kult maryjny w Świętej Lipce trwa od XIII wieku, sanktuarium datuje się na XVII-XVIII w.. Budynki i krużganki prezentują wysoki poziom artystyczny, a dekorację tworzą rozbudowany program ikonograficzny. Wybór form kompozycji przestrzennej, jak i wystroju, są zgodne z założeniami przepychu sztuki barokowej. Dziś może podziwiać je każdy pielgrzym i turysta.

Nowe pomniki Pomniki Historii

Tegoroczne rozszerzenie listy polskich Pomników HIstorii odbyło się o miejsca znane, piękne i bogate w historię. Troska i poszanowanie zabytków jest formą patriotyzmu. To wyróżnienie jest świętem dla każdego Polaka, bowiem ubogaca nas wszystkich. Już nie możemy się doczekać kolejnych wpisów, a te mają nastąpić jeszcze w tym roku!