„Rzeczpospolita modernistyczna” - 12 filmów o fenomenie polskiej architektury międzywojnia

28 października o godzinie 17.50 na antenie TVP Kultura będzie miała miejsce oficjalna premiera serii filmów dokumentalnych „Rzeczpospolita modernistyczna”. Serial Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki to cykl dwunastu filmów dokumentalnych pokazujących fenomen polskiej architektury modernistycznej lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Kolejne odcinki pokażą różne aspekty dużych założeń architektonicznych. Zapraszamy przed ekrany!

Modernizm w II Rzeczpospolitej

Cykl filmów „Rzeczpospolita modernistyczna” jest prezentacją najlepszych realizacji modernistycznych, które powstały na terenie przedwojennej Polski. Ogólnopolska skala zjawiska, szybkie tempo budowy i wysoka jakość wykonania zapewniły tym inwestycjom znaczące miejsce w historii polskiej architektury. Serial w reżyserii Joanny Fido i Ewy Rozwadowskiej został wyprodukowany przez FidoFilm, we współpracy z Narodowym Instytutem Architektury i Urbanistyki.

Architektura została pokazana z uwzględnieniem kontekstu urbanistycznego, opisem brył, wnętrz i detali. Przypomniane zostaną założenia projektowe, historia budowy i użytkowania i losy wojenne budynków. Komentarz zapewniają współcześni historycy sztuki i architekci. Jako pierwszy ukaże się odcinek pod tytułem „Władza”.

Kolejne odcinki to:

• Architektura Sportu,
• Architektura Mieszkaniowa. Osiedla społeczne,
• Architektura Mieszkaniowa Luksusowa,
• Architektura Przemysłu. Port w Gdyni,
• Architektura Przemysłu. Centralny Okręg Przemysłowy,
• Architektura Edukacji,
• Architektura Kultury,
• Architektura Biznesu i usług,
• Architektura Kurortów,
• Architektura Dworców,
• Architektura Sakralna.

Duże miasta niepodległej Polski (i nie tylko)

Bohaterami filmów są nie tylko gmachy dużych miast – Warszawy, Gdyni, Krakowa, Katowic, Poznania czy Lwowa – ale także mniejszych miejscowości, jak Jurata, Ciechocinek, Otwock czy Stalowa Wola. W opowieści znalazły się duże założenia urbanistyczne (np. Tor Wyścigów na Służewcu, kampus Akademii Wychowania Fizycznego, osiedla mieszkaniowe w Warszawie, Gdyni i w Łodzi) i pojedyncze obiekty-symbole międzywojennego modernizmu: „drapacz chmur” w Katowicach, warszawski „Prudential”, pensjonat Wiktor w Żegiestowie czy sanatorium w Otwocku. Swoimi formami przypominają one statki i maszyny, które inspirowały modernistów – wiele z nich będzie można docenić dzięki ujęciom z lotu ptaka.

W poszczególnych odcinkach serialu „Rzeczpospolita modernistyczna” omawiane są obiekty architektoniczne o podobnych funkcjach. Cykl składa się z  trzydziestominutowych filmów opowiadających o architekturze: władzy, sportu, mieszkaniowej społecznej i luksusowej, kultury, przemysłu, edukacji, dworców, kurortów, biznesu i sakralnej. Specjaliści konfrontują budynki utrwalone na archiwalnych fotografiach i filmach ze współczesnymi ujęciami tych obiektów, co prowokuje do zadawania pytań o stan zachowania i jakość konserwacji tego dziedzictwa.

Konteksty architektury międzywojnia

Filmy obejmują także państwowotwórczy, społeczny i kulturowy kontekst powstawania prezentowanych obiektów. Architektura międzywojnia stała się jednym z symboli modernizacji niepodległego państwa. Na jej kształt wpłynęła rewolucja w międzynarodowej estetyce i technice i prowadzone w Polsce duże inwestycje, m.in. budowa Gdyni, Centralnego Okręgu Przemysłowego czy sieci polskich szkół. Wybór modernizmu pokazywał, że odbudowująca się Rzeczypospolita dotrzymuje kroku awangardzie artystycznej ówczesnej Europy.

Autorzy „Rzeczpospolitej modernistycznej” przypominają najważniejszych architektów-modernistów. Wśród wielkich nazwisk znaleźli się: Józef Szanajca, Bohdan Lachert, Barbara i Stanisław Brukalscy, Szymon Syrkus, Juliusz Żórawski, Romuald Gutt, Bohdan Pniewski, Leon Dietz d’Arma, Karol Schayer, Edgar Norwerth i wielu innych. Nie zabrakło także inwestorów i polityków-mecenasów inwestycji: ministra Eugeniusza Kwiatkowskiego, prezydenta Stefana Starzyńskiego czy wojewody Michała Grażyńskiego, których zaangażowanie umożliwiło uruchomienie przedsięwzięć projektowych i budowlanych.

Przewodnicy po architekturze polskiego modernizmu

Rolę przewodników i komentatorów architektury polskiego modernizmu międzywojnia pełnią historycy sztuki i współcześni architekci, m. in.:  prof. Andrzej Olszewski, prof. Andrzej Szczerski, prof. Marta Leśniakowska, dr hab. Michał Pszczółkowski, dr Ryszard Nakonieczny, dr hab. Waldemar Baraniewski czy Maciej Miłobędzki. Twórcy serialu przeprowadzili ponad 70 wywiadów z badaczami historii architektury, którzy przybliżają podstawowe idee i zasady, jakimi kierowali się moderniści i przypominają mniej znane anegdoty towarzyszące powstawaniu budynków.

Przedwojenna architektura funkcjonalistyczna stanowi inspirację dla współczesnych projektantów i stała się atrakcją turystyczną. Powstają strony internetowe, ścieżki turystyczne, ekspozycje i wydawnictwa poświęcone tematyce. Co zasługuje na uwagę, organizatorami tych przedsięwzięć są zarówno profesjonaliści jak i pasjonaci-amatorzy. „Rzeczpospolita modernistyczna” to serial dla wszystkich.

Serial „Rzeczpospolita modernistyczna” sfinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.