Tramwajem śladami architektury międzywojennej Warszawy: trasa Bielany - Grochów

Na torach Warszawy – to tam można spotkań niezwykły krajoznawczy tramwaj! Biuro „Niepodległa” zaprasza na przejazdy po stolicy zabytkową berlinką w ramach cyklu „Następny przystanek…„, podczas których odkrywamy perełki architektury międzywojnia. A jeśli ktoś chce odkrywać je na własną rękę, oto oddajemy w wasze ręce krótki przewodnik. Zobaczcie, ile skarbów dwudziestolecia kryje się na trasie Bielany – Grochów!

Trasa wiodąca z Bielan do stanowiącego dawne przedmieście Warszawy Grochowa to okazja, żeby porównać wygląd kilku warszawskich dzielnic, których rozwój przypadł na okres międzywojenny. Mijane Nowe Miasto czy Praga nie mogły być terytorium eksperymentów architektonicznych ze względu na gęstą siatkę ulic zbudowaną przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości, ale i tu nie zabrakło przykładów modernistycznej architektury, które na stałe zrosły się z dzielnicami w których powstały.

AWF

Zlokalizowany na warszawskich Bielanach Centralny Instytut Wychowania Fizycznego, był nie tylko symbolem modernizacji miasta, ale też troski o fizyczną kondycję społeczeństwa, w którym sport odgrywał znaczącą rolę. Rozlokowany na obszarze 73 hektarów kompleks, zaprojektowany przez Edgara Norwertha, miał stanowić kuźnię kadr pedagogów, nauczycieli i sportowców, których w okresie międzywojennym inspirowały międzynarodowe sukcesy polskich olimpijczyków. Najbardziej rozpoznawalnym elementem kompleksu jest wieża, łącząca w sobie komin, wieżę ciśnień oraz budynek mieszkalny. Gmach główny zaprojektowany został na planie podkowy i mieścił sale wykładowe, bibliotekę i kasyno. Kampus uczelniany został uzupełniony wielką halą do ćwiczeń o nowatorskiej żelbetowej konstrukcji, stadionem lekkoatletycznym oraz najnowocześniejszym w przedwojennej stolicy basenem.

Plac Wilsona

Asumpt do rozwoju Żoliborza dała likwidacja Twierdzy Warszawa. Centralnym punktem nowej dzielnicy stał się wytyczony w roku 1923 i zaprojektowany przez Józefa Jankowskiego, Tadeusza Tołwińskiego i Antoniego Jawornickiego plac Wilsona. Spinał on realizowane inwestycje mieszkaniowe tworzone przez spółdzielnie, w tym m.in. kooperatywę mieszkaniową „Feniks” czy „Warszawską Spółdzielnię Mieszkaniową”. Aby oddalić widmo monotonnej, pierzejowej zabudowy (charakterystycznej dla Śródmieścia Warszawy), po wschodniej stronie placu w latach 1931-32 zaprojektowano park im. Stefana Żeromskiego, zrealizowany według koncepcji Leona Danielewicza i Stanisława Zadory-Życieńskiego.

Wedel

II Rzeczypospolita to nie tylko budownictwo mieszkaniowe oraz luksusowe wille, ale też architektura przemysłowa. Jedną z najważniejszych warszawskich realizacji industrialnych jest fabryka firmy „Wedel” Jana Wedla. Zlokalizowane przy ulicy Zamoyskiego 28 zabudowania fabryczne powstały w latach 1927-31 i zostały zaprojektowane przez wybitnego architekta Józefa Czerwińskiego. Gmach wzniesiono na planie podkowy, zaś oś główną zaakcentowano elementem potocznie nazywanym „wieżą”, który w rzeczywistości jest podwyższonym ryzalitem z zegarem. Zespół zabudowań łączy w sobie tradycyjną architekturę industrialną wyrażoną w historyzującej elewacji oraz nowatorskie rozwiązania konstrukcyjne.

Kamienica Nagórskiego

Parcele przy ulicy Targowej Nagórski kupił w roku 1921. Kamienicę o żelbetowej konstrukcji oblicowano pierwotnie szarą cegłą. Front zwrócono w stronę ulicy Targowej, a całość założenia skierowano w głąb posesji. Kamienicę charakteryzuje otwarte podwórze (w przeciwieństwie do podwórzy typu studnia), zapewniające więcej światła wpadającego do poszczególnych mieszkań. W budynku zmieściło się 112 lokali, prywatne mieszkanie architekta i jego pracownia.

Stadion Polonii Warszawa

Sięgający swymi początkami 1911 roku klub Polonia Warszawa przez pierwsze lata swojej działalności nie posiadał własnego boiska i występował zazwyczaj na Agrykoli. Jedne z pierwszych planów budowy odpowiedniej infrastruktury zakładały budowę stadionu według projektu Tadeusza Tołwińskiego na esplanadzie Cytadeli, a po odzyskaniu niepodległości rozważano ulokowanie klubu w okolicach Placu Broni. Ostatecznie podjęto decyzję o przeznaczeniu klubowi działki przy ulicy Konwiktorskiej. Ze względu na zbyt duże koszty inwestycji budowa nowoczesnego stadionu według projektu Juliusza Nagórskiego nie doszła do skutku. Ostatecznie zdecydowano się na tańsze, ale jednocześnie prowizoryczne rozwiązanie, tym bardziej, że teren ten w przyszłości miał być połączony z parkiem Traugutta. Według planów Nagórskiego wykonano tylko roboty ziemne zaś całość prac prowadzonych sposobem gospodarczym zakończono latem roku 1928.

Autor: Adrian Sobieszczański

 

Warszawa to nie tylko starówka, PKiN i blokowiska – to miasto skrywa wiele perełek i innowacyjnych rozwiązań urbanistycznych, które budują historię polskiej architektury i tożsamości. W 2023 roku wystartował cykl spacerów „Osiedla niepodległej” – wraz z przewodnikiem odkrywaliśmy ukryte wśród zieleni stolicy dziedzictwo II Rzeczpospolitej w duchu poszukiwań polskiego stylu narodowego. W 2024 roku Biuro „Niepodległa” zaprasza z kolei na przejazdy po stolicy zabytkową berlinką z opowieścią przewodnika w ramach cyklu „Następny przystanek…”. Informacje o biletach i terminach dostępne są na stronie niepodlegla.gov.pl.