Tramwajem śladami architektury międzywojennej Warszawy: Stara Ochota - Koło

A gdyby tak odkrywać historię Warszawy z pokładu tramwaju? Międzywojenna architektura jest bliżej niż myślimy. Biuro „Niepodległa” zaprasza na przejazdy po stolicy zabytkową berlinką w ramach cyklu „Następny przystanek…”, a dla chcących odkrywać na własną rękę przygotowaliśmy krótki przewodnik. Zobaczcie, ile skarbów dwudziestolecia kryje się na trasie Stara Ochota – Koło!

Trasa z placu Narutowicza powiedzie nas aż na warszawskie Koło. Chociaż ta część dzielnicy Wola nie obfitowała w okresie międzywojennym w nowoczesne realizacje, to do czasów współczesnych zachowały się tam dwa niezwykłe przykłady osiedli o całkowicie odmiennej historii powstania i przewidzianej dla nich funkcji.

Plac Narutowicza

Planowany był pierwotnie jako plac targowy, ostatecznie stał się ważnym punktem komunikacyjnym dla rozwoju Starej Ochoty. Powodem tego było rozrastanie się przedmieścia Warszawy i stopniowa urbanizacja na przestrzeni pierwszych dekad XX wieku. Zanim plac oficjalnie zaistniał na mapie miasta, w roku 1911 rozpoczęła się budowa neoromańskiego kościoła, który do czasu powstania Akademika, stanowił dominantę architektoniczną (czyli swoją bryłą górował nad okolicą). Plac wytyczono w roku 1923 i nadano mu imię Gabriela Narutowicza, na cześć pierwszego prezydenta Rzeczpospolitej, zamordowanego w grudniu 1922 roku. Do roku 1939 rozchodzące się ulice intensywnie zabudowywano kamienicami czynszowymi w rozmaitych stylach architektonicznych, od historyzmu do ekspresjonizmu.

Osiedle TOR na warszawskim Kole

W latach 1935-1939, w ramach działalności Towarzystwa Osiedli Robotniczych, powstało osiedle rozciągające się wzdłuż ulicy Obozowej. Nazwy zarówno ulicy, jak i osiedla, związane są z funkcjonującym na tym terenie w okresie I Rzeczypospolitej Polem Elekcyjnym. Zbudowano dziesięć dwupiętrowych domów stojących prostopadle do ulicy, a pomiędzy blokami wytyczono dziewięć dziedzińców-skwerów. Ciekawym rozwiązaniem komunikacyjnym było stworzenie pieszego pasażu, równoległego do ul. Obozowej, przebiegającego pomiędzy blokami, poprzez prześwity budynków. 1 września 1939 roku tu spadły jedne z pierwszych niemieckich bomb zrzuconych na Warszawę.

Wystawa Budowlano-Mieszkaniowa BGK

Wystawa Budowlano-Mieszkaniowa Banku Gospodarstwa Krajowego, zorganizowana na warszawskim Kole w roku 1935, miała na celu promocję niedrogiego, ale estetycznego jednorodzinnego budownictwa mieszkaniowego. Jej pozostałość to zespół kilkudziesięciu domów usytuowanych pomiędzy ulicami Obozową, Dobrogniewa, Dalibora i Dahlberga. Wybudowane na Kole domy powstały według projektów opublikowanych w „Katalogu typowych domów dla drobnego budownictwa mieszkaniowego”. Oprócz nich wystawiono również pawilon, w którym znalazły się stoiska zarówno instytucji publicznych, jak i prywatnych firm czy przedsiębiorstw.

Szpital im. św. Stanisława

Szpital im. św. Stanisława jest najstarszą placówką medyczną o profilu zakaźnym w Warszawie, powołaną do zwalczania groźnych epidemii dekretem cara Mikołaja I w 1881 roku. U progu niepodległości cztery pawilony szpitalne mogły pomieścić 415 łóżek. W latach 1925-28, według projektu Władysława Borawskiego, zrealizowano pawilon obserwacyjno-zakaźny. Dwupiętrowy gmach o rozrzeźbionej bryle posiadał wyższą część środkową nakrytą czterospadowym dachem. Budowa pawilonu była pierwszym z dwóch zaplanowanych etapów rozbudowy szpitala. Kolejnym krokiem miało być stworzenie pracowni i pomieszczeń technicznych. Tuż przed wybuchem II wojny światowej limit pacjentów wzrósł do 600. Budynek odegrał ważną rolę w czasie Powstania Warszawskiego, ponieważ to właśnie tutaj organizowano miejsce schronienia, transporty rannych, a także dystrybucję ciepłych posiłków dla uciekającej przed walkami ludności cywilnej.

Laboratorium Chemiczno-Farmaceutyczne „Asmidar”

Zlokalizowany przy ulicy Grzybowskiej 88, w sąsiedztwie siedziby Muzeum Powstania Warszawskiego, stoi budynek o dość niepozornej elewacji i bryle. Powstał on dla Laboratorium Chemiczno-Farmaceutycznego „Asmidar”, a za projekt budynku odpowiedzialny był jeden z najbardziej znanych duetów architektonicznych lat 20. i  30. XX wieku, czyli Jerzy Gelbard i Roman Sigalin. Trzykondygnacyjny, 12-osiowy budynek, uzyskał wysokie przyziemie z bramą wjazdową i głównym wejściem, które zaakcentowano umieszczonymi ponad nimi odcinkami gzymsów. Laboratorium chemiczne działało na podstawie francuskiej licencji firmy Asmidar, należącej do trzech braci Weinsteinów. Wyrabiano tutaj własne produkty farmaceutyczne, ale też importowano je z zachodniej Europy i paczkowano na potrzeby rodzimego rynku.

Autor: Adrian Sobieszczański

 

Warszawa to nie tylko starówka, PKiN i blokowiska – to miasto skrywa wiele perełek i innowacyjnych rozwiązań urbanistycznych, które budują historię polskiej architektury i tożsamości. W 2023 roku wystartował cykl spacerów „Osiedla niepodległej” – wraz z przewodnikiem odkrywaliśmy ukryte wśród zieleni stolicy dziedzictwo II Rzeczpospolitej w duchu poszukiwań polskiego stylu narodowego. W 2024 roku Biuro „Niepodległa” zaprasza z kolei na przejazdy po stolicy zabytkową berlinką z opowieścią przewodnika w ramach cyklu „Następny przystanek…„. Informacje o biletach i terminach dostępne są na stronie niepodlegla.gov.pl.