Tramwajem śladami architektury międzywojennej Warszawy: trasa Służewiec - Śródmieście

A gdyby tak odkrywać historię Warszawy z pokładu tramwaju? Międzywojenna architektura jest bliżej niż myślimy. Biuro „Niepodległa” zaprasza na przejazdy po stolicy zabytkową berlinką w ramach cyklu „Następny przystanek…„, a dla chcących odkrywać na własną rękę przygotowaliśmy krótki przewodnik. Zobaczcie, ile skarbów dwudziestolecia kryje się na trasie Służewiec- Śródmieście.

Do pokonania tej trasy wystarczy przejazd zaledwie dwiema ulicami z tym, że pierwsza z nich – Puławska – należy do najdłuższych w Warszawie. Druga to tętnica stolicy – Marszałkowska. Trasa wiodąca z Mokotowa do Śródmieścia daje możliwość prześledzenia rozwoju tych dzielnic. Jej początek znajduje się na warszawskich Wyścigach, dalej zobaczyć można pierzejową, modernistyczną zabudowę ulicy Puławskiej, aż po luksusowe domy czynszowe przy ulicy Marszałkowskiej (w tym kamienice projektu Lucjana Korngolda przy Marszałkowskiej 18 czy kamienicę Kohnów projektu Maksymiliana Goldberga i Hipolita Rutkowskiego przy Marszałkowskiej 56).

Tor Wyścigów Konnych

Budowa Toru Wyścigów Konnych to jedna z największych stołecznych inwestycji międzywojnia. Chociaż prace podjęto w połowie lat 20. XX wieku to otwarcie jednego z najnowocześniejszych torów wyścigowych w Europie nastąpiło w czerwcu 1939 roku. Było to zasługą projektanta Zygmunta Plater-Zyberka, który wraz z zespołem, na 135 hektarach, zaprojektował nowoczesną infrastrukturę oraz miasteczko wyścigowe. Największe wrażenie robią trzy trybuny z których wyróżnia się trybuna pierwsza – perła modernistycznej architektury, „zacumowana” niczym transatlantyk na morzu zieleni.

Kamienica Wedla

Kamienica Wedla, przy Puławskiej 28, to podręcznikowy przykład realizacji pięciu zasad nowoczesnej architektury. Nic w tym dziwnego – architektem domu był Juliusz Żórawski nazywany „polskim La Corbusierem”. Narożna kamienica została opracowana bardzo efektownie. Dopełnieniem całości była mała architektura i nierozerwalnie związane z domem dzieła sztuki: rzeźba Stanisława Komaszewskiego „Sielanka”, płaskorzeźba „Tygrys”  czy malowidło „Taniec zbójnicki” Zofii Stryjeńskiej. W narożu ulokowano sklep Wedla, który do dzisiaj zachował pewne elementy pierwotnego wyposażenia. Nowoczesność kamienicy wyrażała się nie tylko w architekturze ale też w wyposażeniu domu w nowoczesne windy czy zsypy i piece do spalania śmieci.

Szpital przy ul. Litewskiej

Przy ulicy Litewskiej zachował się oryginalny, nowoczesny gmach szpitala dziecięcego. Pierwotny gmach projektu  Karola Jankowskiego i Franciszka Lilpopa z początku XX wieku został przebudowany w latach 1930–1932 według projektu Romualda Millera i Emilii Hiżowej. Budynek podwyższono, poszerzono i nadano mu cechy ekspresjonizmu, który zaakcentowano pryzmatycznymi wykuszami. Nowoczesny charakter podkreślały zastosowane materiały: cementowa cegła i ciemny klinkier. Całości dopełniało niezwykle nowoczesne wyposażenie, czyniące ze szpitala jedną z najnowocześniejszych placówek medycznych przedwojennej Warszawy.

Domy przy ulicy Polnej (obecnie ul. T. Boya-Żeleńskiego)

Mało brakowało a plac Unii Lubelskiej „należałby” do Bohdana Pniewskiego. W 1939 roku rozpoczęła się tam realizacja gmachu Polskiego Radia, przerwana przez wybuch II wojny światowej na poziomie fundamentów. W roku 1938 rozpoczęto realizację koloni mieszkaniowej Towarzystwa Kredytowego Miejskiego przy ulicy Polnej, co miało być początkiem działalności inwestycyjnej tej instytucji. Plac pod budowę zakupiono od Funduszu Obrony Narodowej jesienią 1938 roku i od razu przystąpiono do realizacji. W projektowanych domach widziano echa luksusowej architektury włoskiej lat 30. XX wieku. Była to jedna z ostatnich przedwojennych realizacji architekta. Domy ukończono ostatecznie po roku 1945 w zmienionych warunkach społecznych i politycznych.

Park Dreszera

W okresie międzywojennym, na mocy traktatu ryskiego, dawne rosyjskie fortyfikacje przeszły na własność państwa polskiego. Odzyskane tereny przeznaczano m.in. na tworzenie terenów zielonych, czego przykładem może być  mokotowski Park Dreszera. Powstał na terenie dawnej fosy fortecznej, pomiędzy ulicami Ursynowską a Odyńca, na splantowanym terenie na zachód od ulicy Puławskiej. Projekt założenia sporządził Zygmunt Hellwig. Park miejski otwarto dla publiczności 26 lipca 1938 roku i nadano mu imię wojskowego i działacza społecznego, Gustawa Orlicz-Dreszera.

Autor: Adrian Sobieszczański

 

Warszawa to nie tylko starówka, PKiN i blokowiska – to miasto skrywa wiele perełek i innowacyjnych rozwiązań urbanistycznych, które budują historię polskiej architektury i tożsamości. W 2023 roku wystartował cykl spacerów „Osiedla niepodległej” – wraz z przewodnikiem odkrywaliśmy ukryte wśród zieleni stolicy dziedzictwo II Rzeczpospolitej w duchu poszukiwań polskiego stylu narodowego. W 2024 roku Biuro „Niepodległa” zaprasza z kolei na przejazdy po stolicy zabytkową berlinką z opowieścią przewodnika w ramach cyklu „Następny przystanek…„. Informacje o biletach i terminach dostępne są na stronie niepodlegla.gov.pl.