Osiedla niepodległej - Sadyba Oficerska na Mokotowie

Staropolskie słowo „sadyba”, oznaczające siedzibę, od stu lat kojarzone jest z oficerskim osiedlem będącym efektem działalności założonej w 1923 r. Oficerskiej Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej. Projekt osiedla domów wysoko postawionych oficerów Wojska Polskiego, Ministerstwo Robot Publicznych RP zatwierdziło jeszcze w tym samym roku. Na spacer po nim zapraszamy w ramach kolejnego odcinka cyklu Osiedla niepodległej!

Położone na terenach dawnego carskiego fortu osiedle było realizacją modnej i chętnie podejmowanej idei miasta ogrodu. Chociaż idea ta, realizowana w specyficznych warunkach odradzającej się Rzeczypospolitej, była zaledwie dalekim echem stworzonej przez Ebenezera Howarda wizji zielonych kolonii mieszkaniowych, dzisiejsza Sadyba jest jednym z najbardziej urokliwych osiedli, powstałych w okresie dwudziestolecia na południowych krańcach stolicy.

Pomnik kolejki wilanowskiej – ul. Okrężna

Położone w pewnym oddaleniu od centrum tereny Fortu Czerniaków, wokół którego powstało oficerskie osiedle mieszkaniowe, z miastem łączyła wąskotorowa kolejka wilanowska. Jej powstanie było efektem współpracy Wiktora Magnusa oraz Henryka Hussa. Powstała w roku 1891 i była tym samym najstarszą podwarszawską kolejką wąskotorową. Jej modernizacja i rozwój przyczyniły się do rozbudowy Sadyby, jak i licznych podwarszawskich miejscowości. Choć zlikwidowano ją Pamiątkami po w 1971 roku, pamiątkami po niej są zachowane dworce kolejki w Wilanowie i Klarysewie oraz pomnik lokomotywy zlokalizowany przy ulicy Okrężnej.

Fosa dawnego Fortu IX – Park im. Szczubełka

Nieodłącznym elementem osiedla oficerskiego, który wpłynął na urozmaicenie topograficzne całego założenia, jest fosa, wokół której w latach 20. XX wieku wytyczono ulice i utworzono willowe osiedle. Fosa ta jest częścią fortu powstałego w latach 1883-87, wchodzącego w skład zewnętrznego pierścienia umocnień Twierdzy Warszawa.  Zaadaptowanie pozbawionej swojej pierwotnej funkcji fosy do nowej roli było bardzo udanym zabiegiem. Zachowały się przedwojenne fotografie odbijających się w tafli wody domów.

Dom gen. Tadeusza Piskora – ul. Morszyńska 25

Dom przy Morszyńskiej 25 powstał w 1925 roku dla gen. brygady Tadeusza Piskora. Ten ulubieniec komendanta, a następnie Marszałka, przeszedł całą drogę kariery wojskowej od Związku Walki Czynnej, przez Związek Strzelecki, aż do Legionów i Polskiej Organizacji Wojskowej. W II RP Tadeusz Piskor stał na czele Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. W wojnie obronnej 1939 roku dowodził Armią „Lublin”. Jego doczesne szczątki w roku 1990 spoczęły w Tomaszowie Lubelskim.

Dom gen. Tadeusza Kasprzyckiego – ul. Morszyńska 27

Również przy Morszyńskiej, w piętrowym domu nakrytym niskim dachem, którego fasadę akcentowały arkadowe okna w parterze, zamieszkał gen. Tadeusz Kasprzycki. Jego kariera również biegła od Związku Walki Czynnej, przez Legiony, do eksponowanych stanowisk okresu II RP. Kasprzycki w roku 1927 został mianowany dowódcą 19 Dywizji Piechoty w Wilnie, zaś na stopień gen. brygady awansował dwa lata później. Po śmierci Piłsudskiego generał został Ministrem Spraw Wojskowych w rządzie Walerego Sławka.

Dom architekta Józefa Handzelewicza – ul. Morszyńska 29

Dom przy Morszyńskiej 29 wyróżnia się tarasem z charakterystyczną balustradą wypełnioną arkadami. Zamieszkał tam wybitny architekt Józef Handzelewicz. W jego dorobku odnajdujemy liczne realizacje tworzone dla Pocztowej Kasy Oszczędności. Współpraca ta sięgała początku lat 20. XX wieku, a rozpoczęła się od propozycji PKO zaprojektowania centrali u zbiegu Świętokrzyskiej i Jasnej. Następnie, również dla tego inwestora, architekt przygotował projekty domów czynszowych przy ul. Filtrowej 68, ul. Ludnej 9 czy ul. Narutowicza 45 w Łodzi.

Dom Józefa Becka – ul. Okrężna 22

Przy ulicy Okrężnej 22 mieszkał minister spraw zagranicznych, Józef Beck. Nim został ministrem kierującym polską polityką zagraniczną zrobił karierę wojskową, którą zakończył w stopniu pułkownika dyplomowanego Wojska Polskiego. Polityka ministra często była krytykowana ze względu na bezwzględne podporządkowanie się Marszałkowi. Do historii przeszło jego sejmowe wystąpienie z 5 maja 1939 roku, w którym minister jednoznacznie odrzucił niemieckie rządzenia wobec Polski. Dom zlokalizowany przy ulicy Okrężnej to piętrowa willa nakryta dachem pokrytym czerwoną dachówką. Jest przykładem zachowawczej, nawet ascetycznej architektury i reprezentuje typ powtarzalnych domów, które charakteryzowały osiedla urzędnicze czy wojskowe powstające w okresie dwudziestolecia.

Autor: Adrian Sobieszczański

 

Warszawa to nie tylko starówka, PKiN i blokowiska – to miasto skrywa wiele perełek i innowacyjnych rozwiązań urbanistycznych, które budują historię polskiej architektury i tożsamości. W 2023 roku wystartował cykl spacerów „Osiedla niepodległej” – wraz z przewodnikiem odkrywamy ukryte wśród zieleni stolicy dziedzictwo II Rzeczpospolitej. Schodzimy z utartych szlaków i zaglądamy w mniej znane zakątki Warszawy by skupić się na zdobnych attykach, mansardowych dachach i programach dekoracyjnych tworzonych w duchu poszukiwań polskiego stylu narodowego. Artykuły w cyklu „Osiedla Niepodległej” to pigułka wiedzy, która zaprasza do samodzielnego odkrywania Warszawy na nowo.