100 lat MKiDN!

Polska kultura i sztuka były jednymi z czynników, które pozwalały zachować polskość pod zaborami. Od kiedy pojawiła się nadzieja na odzyskanie niepodległości zaczęto myśleć o sposobach ich ochrony. W efekcie specjalnym dekretem 5 grudnia 1918 roku powołano Ministerstwo Sztuki i Kultury. Było ono dowodem jak dużą wagę do tych dziedzin życia przykładano w czasach II Rzeczypospolitej.

W artykule 2 Dekretu o utworzeniu Ministerstwa Sztuki i Kultury zapisano, że „do Ministra Sztuki i Kultury należy zawiadywanie i opieka nad sztuką, literaturą piękną, zabytkami, muzeami sztuki, teatrami i wykształceniem estetycznem narodu”. Podpis pod dokumentem złożyli: Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, Prezydent Ministrów Jędrzej Moraczewski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Ksawery Prauss i nowo powołany Minister Sztuki i Kultury Medard Downarowicz.

Tuż po odzyskaniu niepodległości, w 1918 roku, najważniejszym zadaniem stojącym przed służbami było zinwentaryzowanie i sprowadzenie do kraju zabytków polskiej kultury rozrzuconych po całym świecie. Skatalogowano setki tysięcy takich obiektów i otoczono je opieką powoływanych konserwatorów zabytków kultury i sztuki. Ich zadaniem była ochrona zbiorów przed zniszczeniem, zużyciem czy wywiezieniem za granicę. Jednocześnie prowadzono starania o odzyskanie dzieł zagrabionych w wyniku działań wojennych i zawirowań historycznych.

W kraju rozpoczęto proces tworzenia instytucji kultury. Zaczęły powstawać zbiory sztuki przeznaczone dla szerokiego kręgu odbiorców. Poza granicami kraju, już w czasie zaborów, słynne polskie kolekcje istniały m.in. na zamku w Montrésor, w Bibliotece Polskiej w Paryżu, na zamku w Rapperswilu. W Krakowie i Lwowie działały Muzea Narodowe. Wkrótce dołączyły do nich kolejne obiekty. W stolicy Małopolski, w 1934 roku, rozpoczęto budowę nowoczesnego gmachu muzealnego zaprojektowanego przez Adolfa Szyszko-Bohusza. Z kolei w Warszawie, zrealizowano (ostatecznie w 1938 roku) monumentalny budynek Muzeum Narodowego według projektu Tadeusza Tołwińskiego w stylu tzw. nowego klasycyzmu. Powołano także Bibliotekę Narodową, która miała zgromadzić każdą książkę i każdy artykuł napisany przez Polaków lub o Polakach.

II Rzeczpospolita zadbała również o możliwość kształcenia talentów plastycznych i muzycznych swoich obywateli. Za czasów zaborów warsztat można było doskonalić bez cenzury jedynie za granicą. W niepodległej Polsce edukację artystyczną zapewniały otwierane szkoły artystyczne. Państwo nierzadko pełniło rolę mecenasa polskich artystów. Organizowano także wydarzania kulturalne dostępne dla obywateli.

Początkowo Ministerstwo Sztuki i Kultury było osobną jednostką, od 1922 roku departamentem, a od 1931 roku wydziałem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Zakres zadań resortu określono dekretem Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z 31 października 1918 r. 10 lat później wydane zostało nowoczesne i precyzyjne Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o opiece nad zabytkami. Za zabytki uznano przedmioty mające „wartość artystyczną, kulturalną, historyczną, architektoniczną i paleontologiczną i zasługujące wskutek tego na zachowanie”. W okresie międzywojennym kierownikami resortu byli tak znani działacze jak: Medard Downarowicz, Maciej Rataj, Julian Fałat czy Zenon „Miriam” Przesmycki.

Przez 20 lat niepodległości ludzie resortu kultury i sztuki pielęgnowali dziedzictwo narodowe. Dbali o rozwój estetyczny Polek i Polaków, zabiegali o zwrot pamiątek polskiej przeszłości, skatalogowali i opisali setki tysięcy zabytków polskości, tak w kraju, jak i zagranicą. Dzięki ich pracy było możliwe powstanie ważnych instytucji kultury, dokumentów i zbiorów, z których korzystamy do dziś.