„AK wobec tragedii polskich Żydów” - cykl filmowy Muzeum Getta Warszawskiego

Muzeum Getta Warszawskiego rozpoczyna publikację cyklu wywiadów „AK wobec tragedii polskich Żydów”. Od 22 kwietnia, w każdą środę, aż do 18 listopada 2020 roku na stronie internetowej www.1943.pl, profilu społecznościowym FB i kanale YouTube MGW będą pojawiać się kolejne filmowe odcinki wywiadów wpisujących się w działalność #MuzeumGettaWarszawskiegoOnline. Wywiady zostały zrealizowane w ramach Programu Wieloletniego „Niepodległa” na lata 2017-2022, przy współpracy ze Światowym Związkiem Żołnierzy Armii Krajowej.

Wywiady ze świadkami historii stanowią źródło informacji na temat hitlerowskich prześladowań ludności żydowskiej i są uzupełnieniem dotychczasowych publikacji. Zapisane na taśmie filmowej wspomnienia, dotyczą czasu okupacji i lat poprzedzających wojnę. Wywiadów udzielili Ci, którzy działali w ruchu oporu: żołnierze podziemia i harcerzy, a także do osoby Ocalałe z Zagłady. Większość bohaterów to osoby mające w czasie nagrania ponad 90 lat. W 2019 roku zmarło troje rozmówców, uczestniczącym w tym projekcie.

 

Zarejestrowane wywiady pokazują spektrum postaw wobec tragedii polskich Żydów: od czynnej pomocy, przez bezradne współczucie, obojętność i satysfakcję z dziejących się wydarzeń, do wykorzystywania sytuacji, w jakiej znaleźli się żydowscy współobywatele. Można będzie usłyszeć historie ratowania żydowskich przyjaciół (wywiad z panem Wojciechem Topińskim czy panem Witoldem Kruczkiem – Abuładze), ratowania osób sobie nieznanych (historia p. Janiny Rożeckiej, w której domu stacjonował niemiecki oficer i ukrywało się dwoje Żydów), relacje osób udzielających wsparcia mieszkańcom getta warszawskiego (wywiad z p. Stanisławem Pocztarskim) i o pomocy udzielanej żydowskim dzieciom przez zakony żeńskie.

W trzech przypadkach o wywiad poproszone zostały osoby niebędące bezpośrednimi świadkami wydarzeń: dwie z nich to dzieci żołnierzy podziemia, a jedna jest archiwistką, zbierającą dokumenty i relacje dotyczące ratowania żydowskich dzieci przez siostry ze Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi.

Cykl podsumowuje rozmowa z historykiem, który wyjaśnia skomplikowany problem stosunku polskiego podziemia do sytuacji, w jakiej znalazła się ludność żydowska Polski.

Harmonogram publikacji i wizytówka bohatera:

I. 22.04.2020 – Tadeusz Filipkowski
To utkwiło mi na całe życie w pamięci … jak musiał się straszliwie czuć Żyd, który był ściganym zwierzęciem – mówi Tadeusz Filipowski ( ur.1932) – harcerz Szarych Szeregów, wzięty przez pomyłkę za Żyda ukrywającego się po „aryjskiej” stronie. Jako 13-letni chłopak widział płonące warszawskie getto i reakcje Polaków na jego zagładę. Ta relacja zaprzecza czarno – białej wizji historii: jest w niej opowieść o żydowskiej konfidentce, na której został wykonany wyrok AK.

II. 29.04.2020 – Janina Rożecka z d. Gutowska
W domu była konspiracja, magazyn broni, wykłady podchorążówki. A oprócz tego: dwoje ukrywających się Żydów i kwaterujący w nim … niemiecki oficer. Niezwykłą historię dwóch odważnych kobiet opowie Janina Rożecka, urodzona w 1922 roku w rodzinie oficera WP.

III. 06.05.2020 – Barbara Marlow z d. Bregman.
Ulica w getcie mówiła językiem, którego nie znałam – tak opisuje poczucie obcości w warszawskim getcie, uratowana, Barbara Marlow, ur. w 1931 roku. Jej relacja to nie tylko rekonstrukcja życia w getcie, z perspektywy 11-12 – letniej dziewczynki, ale także rekonstrukcja sposobu ratowania Żydów. Bohaterka wywiadu, jako harcerka, uczestniczyła w Powstaniu Warszawskim.

IV. 13.05.2020 – Sławomir Pocztarski
Moja pomoc polegała na dowożeniu żywności do getta – tak rozpoczyna swoją relację o żywnościowej pomocy dla getta Sławomir Pocztarski, ur. w 1930 roku, członek Szarych Szeregów, uczestnik Powstania Warszawskiego. Do dziś pamięta obrazy leżących dzieci, nieżywych…i pełzających po te worki, bo nawet nie mieli na tyle siły, żeby na własnych nogach po te worki iść.

V. 20.05.2020 – Izaak Kornblum
Świadectwo Izaaka Kornbluma, ur. w 1926 roku, uratowanego z warszawskiego getta ma znaczenie wyjątkowe. Bohater wywiadu przebywał w getcie od chwili jego utworzenia, 16 listopada 1940, aż do marca 1943, a więc prawie do wybuchu powstania 19 kwietnia 1943 roku. Jak wspomina: z naszego balkonu było widać Umschlagplatz. Niewiele jest takich świadectw z „wnętrza” getta, z takiej bliskości Umschlagplatzu. Unikatowe są świadectwa tych, którzy na Umschlagplatzu byli i „cudem” się uratowali.

VI. 27.05.2020 – Siostra Antonietta Frącek
Archiwistka Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi w Warszawie siostra Antonietta Frącek, ur. w 1937 roku, opowiada o ratowaniu dzieci z warszawskiego getta, które otaczało nas z dwóch stron: od ulicy Żelaznej i od ulicy Żytniej…Z piętra naszego domu już wszystko było widoczne, co się dzieje w getcie. Ogromną rolę w ratowaniu żydowskich dzieci odegrała matka przełożona prowincji warszawskiej – Matylda Getter, współpracująca z polskim podziemiem konspiracyjnym.

VII. 03.06.2020 – Witold Kruczek
Relacja Witolda Kruczka ur. w 1922 roku, żołnierza Powstania Warszawskiego to historia ratowania przyjaciela z getta w Częstochowie. O tym, jak trudno było tego dokonać, o wielkiej odwadze i determinacji osób, które były w ten łańcuch ratowania zaangażowani jest ta opowieść.

VIII. 10.06.2020 – Janina Garbień z d. Jasik
Opowieść Janiny Garbień (ur. w 1925 roku), mieszkającej w czasie okupacji w Warszawie na ulicy Krochmalnej, stanowiącej granicę getta, spotyka się z historią Larissy Cain: to w domu rodziców Janiny Garbień znalazła pierwsze schronienie po wyprowadzeniu z getta mała Larysia.

IX. 17.06.2020 – Larissa Cain z d. Sztorchan
I tego dnia miałam kolację i potem nie byłam głodna – mówi o pierwszym zapamiętanym dniu spędzonym w domu polskiej rodziny Jasików uratowana z getta, dziesięcioletnia wtedy Larissa Cain (ur.1932). Racjonowanie żywności, głód, straszna epidemia tyfusu, ciasnota mieszkaniowa, akcja wywózki z lata 1942 roku – to obrazy warszawskiego getta, które utkwiły w pamięci Larissie.

X. 24.06.2020 – Teresa Stanek z d. Jasińska
„Nie kupuj u Żyda”,” Precz z Żydami” – to były dla mnie przed wojną obce hasła – mówi Teresa Stanek, członek Szarych Szeregów i AK, ur. w 1929 roku. Jej relacja to opowieść o getcie w Kielcach, oraz o pomocy udzielanej Żydom przez nią oraz jej rodzinę – członków AK.

XI. 01.07.2020 – Stefan Laube
Dopiero później się okazało, co to jest getto – tak rozpoczyna swoje wspomnienia o warszawskich Żydach zamkniętych w getcie, Stefan Laube, ur. w 1930 roku, członek Szarych Szeregów, uczestnik Powstania Warszawskiego. To byli bardzo dzielni chłopcy w czasie Powstania – mówi o dwóch uciekinierach z getta, braciach Perecu i Zalmanie Hochmanach, biorących udział w Powstaniu Warszawskim.

XII. 08.07.2020 – Halina Rogozińska z d. Rutkowska
Halina Rogozińska – łączniczka i sanitariuszka w Powstaniu Warszawskim, ur. w 1926 roku – opowiada o dzieciach z warszawskiego getta: I moi rodzice i wśród znajomych wszyscy trzymali jakieś jedzenie dla tych żydowskich dzieci.

XIII. 15.07.2020 – Katarzyna Meloch
O osobach w „łańcuszku” swojego ocalenia, o sposobie i miejscach ocalenia, o roli Żegoty opowiada w wywiadzie Katarzyna Meloch, ur. w 1932 roku, uratowana z warszawskiego getta. Niestety, spotkało mnie wielkie nieszczęście. Straciłam wszystkich, których kochałam – mówi.

XIV. 22.07.2020 – Elżbieta Borowiak
My to bardzo przezywamy, zawsze za każdym razem, jak córka chodzi tam, zawsze zapala światełko – mówi Elżbieta Borowiak, ur. w 1939 roku, jedyna z żyjących członków rodziny Wolskich, którzy ukrywali w przygotowanej przez siebie ziemiance 40 Żydów, w tym Emanuela Ringelbluma. Wujek Mieczysław zarządzał wszystkim – zaczyna swoją opowieść o bunkrze „Krysia”.

XV. 29.07.2020 Zbigniew Daab ps. Kapiszon
Był taki nakaz, że trzeba się wyprowadzić z tego getta – rozpoczyna fragment swojej opowieści o rodzinie Zbigniew Daab, ur. w 1929 roku, uczestnik Powstania Warszawskiego. Kiedy tworzono warszawskie getto, państwo Daabowie musieli się wyprowadzić z mieszkania położonego w granicach tzw. żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej i szukać mieszkania po „aryjskiej” stronie.

XVI. 05.08.2020 Stanisława Kociełowicz z d.Kowalewska
Obrazy przedwojennego żydowskiego Wilna przeplatają się obrazami wileńskiego getta w opowieści Stanisławy Kociełowicz, ur. w 1930 roku, harcerki, łączniczki i sanitariuszki w operacji „Ostra Brama”. I później tatuś wywiózł ją na wieś – mówi o uratowaniu przez rodzinę pewnej żydowskiej lekarki.

XVII. 12.08.2020 Jerzy Mindziukiewicz
Widziałem potwornie wychudzone dzieci, które wyciągały ręce … i te wózki padłych z głodu… – taki obraz warszawskiego getta zapamiętał Jerzy Mindziukiewicz, ur. w 1927 roku, zatwardziały warszawiak, żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego. Mama zawsze dawała mi dwie bułki, żeby jedną dać tym dzieciom – wspomina o swojej pomocy dla getta. Nie unika też opowieści o postawach szmalcowników: Dawaj złoto, bo jak nie, to cię od razu odprawię na policję.

XVIII. 19.08.2020 Michał Bauer
Pamięć o stosunkach polsko – żydowskich w Białymstoku przed wojną Michała Bauera, ur. w 1920 roku, łączy się w opowieści z obrazami białostockiego getta. Ten uczestnik kampanii wrześniowej, więzień sowieckich łagrów, żołnierz AK nie unika w wywiadzie ostrych ocen: cały czas był wrogi stosunek do Żydów.

XIX. 26.08.2020 Elżbieta Brzuska
Mówiąc szczerze, to nie wiem, gdzie się urodziłam, ani kiedy się urodziłam, tak dokładnie – mówi uratowana z warszawskiego getta przez polską rodzinę, Elżbieta Brzuska, ur. w 1939 roku. W dzieciństwie często powracały do niej obrazy: szczekanie psów…jakieś niemieckie mundury… jakiś taki strach…

XX. 02.09.2020 Eugeniusz Tyrajski
Z perspektywy młodego mieszkańca Powiśla, dzielnicy odległej od getta, Eugeniusz Tyrajski, ur. w 1926 roku, członek Szarych Szeregów, uczestnik Powstania Warszawskiego opowiada o postawach warszawskiej ulicy wobec żydowskich współobywateli miasta.

XXI. 09.09.2020 Antoni Łapiński
Wywiad z Antonim Łapińskim ur. w 1923 roku, żołnierzem Armii Andersa, uczestnikiem bitwy pod Monte Casino to opowieść o stosunkach polsko-żydowskich pod okupacją sowiecką w Łapach koło Białegostoku a także Żydach – żołnierzach Armii Andersa.

XXII. 16.09.2020 Andrzej Szamotulski
Mówiło się ze zmartwieniem o tym, że Żydów zamykają…A najwięcej nas irytowało, że byli ludzie, którzy wtedy od Żydów za pół darmo coś kupowali mówi Andrzej Szamotulski, ur. w 1928 roku, mieszkaniec Warszawy, harcerz, uczestnik Powstania Warszawskiego. W pamięci utkwiły mu także obrazy Żydów w Powstaniu Warszawskim Pamiętam, że to byli Żydzi i oni gdzieś szli na miejsce zbiórki…

XXIII. 23.09.10.2020 – Daniela Ogińska z d. Trębska
Ja przecież przechodziłam koło muru getta – mówi Daniela Ogińska, ur. w 1928 roku, harcerka, uczestniczka Powstania Warszawskiego, wspominając obrazy głodnych dzieci z warszawskiego getta, które wychodziły poza mury w poszukiwaniu żywności. Jej relacja to również opowieść o ratowaniu, wcielonego do AK, Dawida Reismana i jego walce w Powstaniu Warszawskim.

XXIV. 30.09.2020 – Jerzy Żelaśkiewicz
Jerzy Żelaśkiewicz, członek ruchu oporu AK, ur. w 1926 roku, był świadkiem wydarzeń, które podczas okupacji miały miejsce w Książu Wielkim. Straszne rzeczy się wtedy działy – podkreśla kilkakrotnie Żelaskiewicz, mówiąc o zachowaniach mieszkańców miasteczka.

XXV. 07.10.2020 – Zbigniew Galperyn
Korowód tych wózków, który szedł do getta – taki obraz przesiedlenia warszawskich Żydów do getta odtwarza w swojej pamięci Zbigniew Galperyn, członek Szarych Szeregów, powstaniec warszawski, ur. w 1929 roku. W jego pamięci zachował się, nie tylko, obraz getta, ale także różne postawy Polaków w stosunku do Żydów, szczególnie w stosunku do dzieci, które wykradały się z getta dla zdobycia jedzenia: w niektórych domach przepędzano te dzieci, ale na ogół dawano jedzenie.

XXVI. 14.10.2020 – Ryszard Pająk
Ryszard Pająk, w czasie wojny członek konspiracji, ur. w 1928 r., opowiada o zagładzie Żydów w Tarnogrodzie i Królówce. Są w tej relacji obrazy przejmowania „majątku” po Żydach w niewielkim miasteczku, o ukrywaniu się Żydów po ucieczce z getta, ale przede wszystkim o różnych postawach Polaków.

XXVII. 21.10.2020 – Tadeusz Belerski
O tym, jak poprzez wcielenie do oddziału AK uratowali się jego rodzice, o odwadze i determinacji oficera AK Stanisława Lubczyńskiego, który ratował życie także innym Żydom opowiada Tadeusz Belerski, ur. w 1947 roku, syn ocalałych z Zagłady.

XXVIII. 28.10.2020 – Marian Kalwary
Wywiad z uratowanym Marianem Kalwarym, ur. w 1930 roku jest próbą rekonstrukcji obrazu getta oglądanego z perspektywy 11/12 – letniego chłopca, który – jak podkreśla rozmówca – należał do jakiejś nielicznej grupki osób, które w getcie nie zaznały głodu. To świadectwo życia w getcie, mówiące o postępującej degradacji tego życia i kontrastach panujących w „dzielnicy zamkniętej”.

XXIX. 04.10.2020 – Wojciech Topiński
Trzeba było chronić przyjaciół – tak zaczyna się niezwykle barwna opowieść o wielkiej akcji ratowania Żydów. Opowiada o tym Wojciech Topiński, ur. w 1948 roku – syn Zofii i Jana Topińskich, działających przez cały okres okupacji w konspiracji. To właśnie jego rodzice był organizatorami tej akcji.

XXX. 18.11.2020 – Adam Puławski
Krótki wykład doktora Adama Puławskiego, historyka, autora publikacji Wobec „niespotykanego w dziejach mordu”. Rząd RP na uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, AK a eksterminacja ludności żydowskiej od „wielkiej akcji” do powstania w getcie warszawskim, jest komentarzem do zaprezentowanych wywiadów. Dr Puławski mówi o różnych postawach zajmowanych przez dowódców i żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego i AK wobec tragedii polskich Żyd

Audycje zostały zrealizowane w trzech wersjach językowych: polskiej, angielskiej i hebrajskiej.

Projekt sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.