Wystawa "Bronisław Piłsudski. 1866-1918" w Wilnie

W 2016 roku przypadła 150. rocznica urodzin Bronisława Piłsudskiego. Z tej okazji Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem przygotowało wyjątkową wystawę poświęconą sylwetce tego niezwykłego człowieka – zesłańca, wybitnego naukowca, badacza i muzealnika. Wileńska odsłona wystawy to inicjatywa Instytutu Polskiego w Wilnie oraz efekt współpracy z Litewskim Muzeum Sztuki oraz Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem. Projekt organizowany jest w ramach obchodów 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości.

Bronisław Piłsudski urodził się 2 listopada 1866 roku we dworze w Zułowie, w powiecie święciańskim na Litwie. Był starszym bratem Józefa. Bronisław Piłsudski spędził w dworze Zułów siedem pierwszych lat swojego życia. W 1874 r. dom całkowicie spłonął, ogień strawił także wszystkie zabudowania należące do rodzinnego majątku Piłsudskich. Rodzina musiała przenieść się do Wilna. Za udział w spisku mającym na celu zamach na cara Aleksandra III Bronisław Piłsudski skazany został przez władze rosyjskie w 1887 roku na karę śmierci, zamienioną później na 15 lat katorgi. Przebywając na zesłaniu na Sachalinie – wyspie na Oceanie Spokojnym zwanej Wyspą katorżników – zainteresował się kulturą rdzennej ludności. Jako naukowiec samouk badał życie, język, obyczaje, kulturę duchową i tradycje ginących plemion – Ajnów, Niwchów (Gilaków) i Oroków. Dzięki jego pracy można było stworzyć podstawę ważnych badań etnologicznych i językowych. Jego prace o charakterze kulturoznawczym oraz badania meteorologiczne cieszyły się takim uznaniem, że wkrótce zaczął otrzymywać coraz liczniejsze zlecenia z biura gubernatora Sachalina. Już jako wolny człowiek Bronisław Piłsudski postanowił się osiedlić w ajnuskiej osadzie o nazwie Ai w południowej części Sachalina, gdzie wziął ślub z krewną ajnuskiego wodza Kimury Bafunke o imieniu Shinhinchou. Owocem tego związku był syn Sukezo i córka Kyou. Niewiele osób w Polsce ma świadomość, że potomkowie rodziny Piłsudskich, w tym stryjeczne wnuki marszałka Józefa Piłsudskiego, żyją do dzisiaj w Japonii. W Yokohamie mieszka wnuk Bronisława Piłsudskiego Kazuyasu Kimura, który ma trzy córki.

Po powrocie z zesłania do Polski, przebywając z przerwami w Zakopanem (w latach 1906–1914), zaangażował się w prowadzenie badań nad folklorem Podtatrza. W tym celu w 1911 roku powołał Sekcję Ludoznawczą przy Towarzystwie Tatrzańskim. Wniósł również wkład w rozwój Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem. Juliusz Zborowski, wieloletni dyrektor tej placówki, widział w Bronisławie Piłsudskim pierwszego na Podhalu nowoczesnego etnografa, wybitnego muzealnika i pioniera badań etnograficznych prowadzonych na Podhalu i dla Podhala. Dorobek naukowy Bronisława Piłsudskiego cenią naukowcy na całym świecie, organizowane były międzynarodowe sesje naukowe poświęcone jego dokonaniom. Od 1998 roku wydawana jest edycja Dzieł zebranych Bronisława Piłsudskiego pod redakcją naukową profesora Alfreda Franciszka Majewicza.

Na Sachalinie w Rosji i na Hokkaido w Japonii stanęły upamiętniające go pomniki, a w gmachu Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie wisi poświęcona mu tablica. Ma również symboliczną mogiłę na Starym Cmentarzu w Zakopanem. Jego grób znajduje się na cmentarzu Montmorency pod Paryżem. Mimo wielkich zasług dla światowej nauki Bronisław Piłsudski znany jest niewielkiemu gronu specjalistów i pasjonatów. W Polsce nazwisko Piłsudski kojarzy się najczęściej z jego młodszym bratem Józefem, pierwszym Marszałkiem Polski.

Na wystawie w Wilnie zaprezentowane będą trzy bloki tematyczne: kolekcja etnograficzna Bronisława Piłsudskiego w Muzeum Tatrzańskim, Wśród Ajnów oraz Zakopiańskie lata Bronisława Piłsudskiego (1906-1914). Wśród eksponatów znajdziemy, m.in. oryginalny strój ajnuski, fotografie, dokumenty rękopiśmienne, nagrania, materiał filmowy – w tym dokumenty do tej pory nie publikowane.

Widzowie będą mogli zobaczyć także niezwykły portret Bronisława, namalowany w 1912 roku w Zakopanem przez litewskiego malarza Adomasa Varnasa. Portret powstał w czasie, kiedy Bronisław Piłsudski przebywał w Zakopanem po powrocie z kilkunastoletniego zesłania na Sachalin. Po zakończeniu I wojny światowej obraz został przewieziony do Warszawy i stał się własnością Józefa Piłsudskiego. W czerwcu 1923 r. Komitet Żołnierza Polskiego przekazał Marszałkowi Dworek „Milusin” w Sulejówku, w którym swoje miejsce znalazł także portret Bronisława i tam znajdował się do 1947 r. Wtedy, na skutek odgórnej decyzji Ministerstwa Obrony Narodowej wywiezione zostało całe wyposażenie z domu Aleksandry i Józefa Piłsudskich w nieznane miejsce. Obraz przez wiele lat uważany był za zagubiony. Został niedawno odnaleziony w Ośrodku Reprezentacyjnym Ministerstwa Obrony Narodowej, gdzie figurował jako „Portret starca w kimonie”. Goście wystawy będą mogli obejrzeć także film „Piłsudski Bronisław: zesłaniec, etnograf, bohater” (2017) w reżyserii Waldemara Czechowskiego. Będzie to litewska premiera filmu.

„Cieszę się, że z inicjatywy Instytutu Polskiego ta niezwykła wystawa pojawi się w Wilnie. Mam nadzieję, że pozwoli ona przybliżyć Litwinom i Polakom postać Bronisława Piłsudskiego, wybitnego naukowca, zesłańca, muzealnika, wielkiego patrioty. Słysząc nazwisko Piłsudski nasze skojarzenia automatycznie kierują się ku Józefowi. Chcemy przywrócić pamięć o Bronisławie, urodzonemu w Zułowie synu tej ziemi, do dyskursu historyków, naukowców, ale także przypomnieć o nim nauczycielom, uczniom. Chcemy też, niejako, „oswoić” Litwinów z nazwiskiem Piłsudski, pokazując, że obaj bracia wnieśli ogromny wkład nie tylko w politykę, ale także w rozwój nauki. Wystawą o Bronisławie Piłsudskim rozpoczynamy oficjalnie cykl wydarzeń poświęconych obchodom 100. rocznicy odzyskania przez Polskę Niepodległości.”, powiedział dyrektor Instytutu Polskiego w Wilnie Marcin Łapczyński.

Uroczyste otwarcie wystawy odbędzie się w czwartek, 16 listopada 2017 r. o godz. 18.00 w Muzeum Pałacu Radziwiłłów w Wilnie. Wezmą w nim udział, m.in. Dyrektor Muzeum Tatrzańskiego Anna Wende-Surmiak, Dyrektor Litewskiego Muzeum Sztuki Romualdas Budrys, Dyrektor Instytutu Polskiego w Wilnie Marcin Łapczyński, a także kuratorzy wystawy Anna Kozak, Marek Gronkowski i Leszek Dall (kurator pierwszej edycji wystawy) oraz reżyser Waldemar Czechowski.

Wstęp na otwarcie wystawy za zaproszeniami.
Wystawa potrwa od 16.11.2017 r. do 25.02.2018 r.

Organizatorzy: Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem im. Dra Tytusa Chałubińskiego, Litewskie Muzeum Sztuki, Instytut Polski w Wilnie.

Partnerzy: Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, Muzeum Miejskie w Żorach, Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Telewizja Polska, Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Wilnie oraz Ambasada Japonii w Wilnie.