Dwie nowe publikacje Biblioteki Narodowej

Biblioteka Narodowa udostępniła dwie nowe publikacje. „Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?” to dwa zeszyty – z kopią rozprawy oraz materiałami przybliżającymi tło historyczne, wymowę i znaczenie oryginalnego tekstu o tym samym tytule. Druga publikacja – „Pierwsze/Najstarsze w zbiorach Biblioteki Narodowej” – to przedstawienie najważniejszych i najstarszych dzieł piśmienniczych polskiej kultury, które przechowywane są w skarbcach BN.

Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?

Nowa, bibliofilska publikacja Biblioteki Narodowej „Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?” w eleganckim etui kryje dwa zeszyty – wierną kopię oryginalnego druku i materiał z esejami przybliżającymi tło historyczne, wymowę i znaczenie tekstu. Z pierwszego wydania broszury, zachował się tylko jeden egzemplarz przechowywany w skarbcu Biblioteki Narodowej, który ponadto został wpisany na listę krajową Pamięci świata UNESCO jako jeden z pomników zbiorowej pamięci i unikatowy obiekt polskiego dziedzictwa dokumentacyjnego.

Odpowiedzi na pytanie postawione w tytule rozprawy politycznej, anonimowo wydanej w 1800 roku w Paryżu, przez dziesiątki lat zaborów szukały kolejne pokolenia Polaków – powstańców, działaczy politycznych i społecznych, artystów. Na początku XX wieku historycy ustalili, że jej autorem był Józef Pawlikowski – prawnik, publicysta jakobiński, pamiętnikarz epoki rozbiorów, a na emigracji sekretarz i bliski współpracownik Tadeusza Kościuszki. Tekst broszury rozpoczyna od słów: „Naród żądający niepodległości potrzeba koniecznie, aby ufał w swoje siły. Jeżeli nie ma tego czucia, jeżeli do utrzymania bytu swego nie idzie przez własne usiłowanie, ale przez obce wsparcie lub łaskę, można śmiało przepowiedzieć, iż nie dojdzie ani szczęścia, ani cnoty, ani sławy”. Na pytanie postawione w tytule autor udziela odpowiedzi pozytywnej, ale pod pewnymi warunkami: Polacy odzyskają niepodległość, jeśli stworzą nowoczesny naród, całkowicie odrzucą podziały stanowe i włączą do walki chłopów.

Pierwszy nakład tego patriotycznego manifestu skonfiskowała policja. Broszura została spopularyzowana dzięki siedmiu edycjom w latach 1831–1843, mnożącym jednak odstępstwa od tekstu pierwodruku. Była dwukrotnie wznawiana w Warszawie w czasie powstania listopadowego, tajnie tłoczona w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich we Lwowie, później z inicjatywy Towarzystwa Demokratycznego Polskiego drukowana na emigracji. Jej wymowa społeczno-polityczna, żywy język i optymizm sprawiły, że broszura kształtowała postawy patriotyczne i patronowała niepodległościowym zrywom Polaków przez ponad 100 lat.

Projekt graficzny nowego wydania broszury stworzyła Kalina Możdżyńska. Eleganckie, ręcznie wykonane zielone pudełko z wytłoczonym tytułem manifestu Józefa Pawlikowskiego, kryje dwa zeszyty – jeden to wierna kopia oryginalnego egzemplarza druku, a drugi zawiera eseje przybliżające tło historyczne, wymowę i znaczenie tekstu. Autorami artykułów są prof. Andrzej Nowak i Janusz Drzewucki.

Publikacja jest dostępna w księgarni Internetowej Biblioteki Narodowej, a rękopis broszury można znaleźć w cyfrowej Bibliotece Narodowej POLONA., gdzie została dodana jako obiekt nr 3 000 000 (zob. Polona/3miliony).

Pierwsze/Najstarsze w zbiorach Biblioteki Narodowej

Biblioteka Narodowa postanowiła przybliżyć czytelnikom zabytki rękopiśmiennictwa leżące u podstaw polskiej tożsamości narodowej, a które to na co dzień przechowywane są w skarbcu. Publikacja przybliża dwanaście skarbów polskiej kultury i jest zarazem podsumowaniem cyklu prezentacji, które Biblioteka Narodowa zorganizowała z okazji 1050. rocznicy chrztu Polski.

„Pierwsze/Najstarsze w zbiorach Biblioteki Narodowej” to głównie zbiór tekstów pochodzących z XI-XVI w. i terenów średniowiecznej Polski (poza dwoma wyjątkami). Redaktor naukowy publikacji dr Miłosz Sosnowski podkreśla we wstępie, że „napisane przez specjalistów eseje­-komentarze są niemal równie różnorodne, co przedmioty ich rozważań, ale łączy je to, że przybliżają problematykę związaną z prezentowanymi dwunastoma zabytkami, ich treścią, formą oraz historią badań. Łączy je także to, że w centrum rozważań stoją zawsze pytania o pierwsze wieki polskiej kultury, której ocalałe okruchy kryje skarbiec Biblioteki Narodowej”.

Publikację otwiera „Rocznik świętokrzyski dawny”, który jest najstarszym zachowanym w oryginale pomnikiem polskiej historiografii. Czytamy w nim o przybyciu Dąbrówki do Mieszka oraz o chrzcie pierwszego polskiego władcy. Możemy też zapoznać się z historią samego rękopisu, który przez wieki podróżował by ostatecznie znaleźć się w zbiorach Biblioteki Narodowej.

W drugim rozdziale książki poznajemy losy bogato zdobionego kodeksu królewskiego – „Sakramentarza tynieckiego”, księgi liturgicznej z XI wieku, stworzonej dla Benedyktów z Tyńca koło Krakowa.

W zbiorze wydanym przez Bibliotekę Narodową nie mogło zabraknąć także „Roczników czyli Kronik sławnego Królestwa Polskiego” Jana Długosza oraz „Kazań świętokrzyskich”. Pierwszy tekst to synteza polskich dziejów spisana w XV w. w dwunastu księgach. Drugi zaś to jeden z najcenniejszych zabytków, powszechnie uznawany za najstarszy zachowany tekst ciągły napisany w języku polskim.

„Katalog arcybiskupów gnieźnieńskich” Jana Długosza iluminowany przez Stanisława Samostrzelnika także znalazł się w publikacji Biblioteki Narodowej jako jedna z najpiękniejszy ksiąg polskiego renesansu. Na kolejnych kartach możemy z kolei zapoznać się ze średniowiecznym „Rozmyślaniem przemyskim”, rękopisem „Psałterza floriańskiego” (i dowiedzieć się co robi w nim Mistrz Yoda, Nosferaru i Gandalf Szary) oraz Statuty Kazimierza Wielkiego i „Kronikę polską” Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, która – obok kroniki Galla Anonima – jest jednym z najstarszych dzieł historiograficznych spisanych w Polsce.

Kolejne rozdziały prezentują „Mszał” Erazma Ciołka (rękopis z XVI w. zdobiony miniaturami wykonanymi przez najwybitniejszych polskich malarzy książkowych tamtej epoki), pierwszy polski hymn narodowy – „Bogurodzicę”, a także „Kronikę polską” autora zwanego Gallem Anonimem.

Publikacja w dwóch wersjach językowych jest dostępna w księgarni Internetowej Biblioteki Narodowej, a wszystkie rękopisy znaleźć można w cyfrowej Bibliotece Narodowej POLONA.