100 lat awangardy w Polsce z Sybillą 2017

21 maja w Muzeum Narodowym w Warszawie odbyła się uroczysta gala XXXVIII Konkursu na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2017, czyli rozdanie muzealnych Oskarów. Grand Prix otrzymało Muzeum Sztuki w Łodzi za cykl wystawienniczy 100 lat Awangardy w Polce. Jest to tym bardziej znamienne, że w roku 2017 obchodziliśmy 100-lecie awangardy w Polsce, zatem czas na krótkie podsumowanie obchodów.

Projekt „100 lat awangardy w Polsce”

Według definicji encyklopedycznej awangarda to „nazwa ogółu wewnętrznie zróżnicowanych tendencji w sztuce XX w., zwłaszcza w jego drugim i trzecim 10-leciu (awangarda „klasyczna”), odznaczających się radykalnym nowatorstwem, skłonnością do eksperymentu i świadomością przyszłościową”. Za symboliczny początek awangardy polskiej uznaje się 4 listopada 1917 roku. Wtedy  w siedzibie krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych otwarto I Wystawę Ekspresjonistów Polskich. Osiemnastu artystów zaprezentowało prawie sto dzieł. Już kilka lat później dzięki działalności takich postaci jak Władysław Strzemiński, Katarzyna Kobro, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Tadeusz Peiper, czy Szymon Syrkus, Polska stała się ważnym punktem na mapie światowej kultury.

Do projektu „100 lat awangardy w Polsce” włączyło się ponad 70 instytucji i zorganizowano ponad 200 wydarzeń. Wszystkie działania miały udowodnić, że Polska awangarda radykalnie odmieniła charakter naszej kultury i przesądziła o dalszym rozwoju sztuk wizualnych, literatury, filmu, teatru, czy architektury. Przekształciła w istotny sposób naszą rzeczywistość, a mimo to jej znaczenie wciąż pozostaje społecznie słabo rozpoznane. Łódź, Tarnów, Kraków, Wrocław, Warszawa, Szczecin, Katowice, Piekary, Bielsko, to tylko wybrane miejscowości, gdzie lokalne galerie, muzea, szkoły artystyczne i instytuty naukowe zaangażowały się w wystawy, konferencje, programy badawcze, przedstawienia teatralne… Program był niezwykle bogaty i pokazywał różne oblicza awangardy. Poza granicami kraju polska awangarda gościła w Düsseldorfie, w Recklinghausen, w Berlinie, w Madrycie i w Budapeszcie.

Całą serię ekspozycji podejmujących próbę rewizji dotychczasowych ujęć awangardowej spuścizny przygotowało Muzeum Sztuki w Łodzi, instytucja bodaj najsilniej związana z dziejami awangardy w Polsce. Był to ogromny cykl wystawienniczy. Objął on następujące ekspozycje: „Poruszone ciała. Choreografie nowoczesności”, „Muzeum Rytmu”, „Superorganizm. Awangarda i doświadczenie przyrody”, „Enrico Pampolini. Futuryzm, scenotechnika i teatr polskiej awangardy”, „Montaże. Debora Vogel i nowa legenda miasta”, „Organizatorzy życia. De Stijl, polska awangarda i design” oraz zagraniczna prezentacja „Katarzyna Kobro i Władysław Strzemiński. Prototypy awangardy” w Museo Reina Sofía w Madrycie. Każda z nich odsłaniała przed widzami wkład polski w światową sztukę. By pomóc zrozumieć procesy zachodzące w sztuce nowoczesnej realizowano program towarzyszący, bogaty w wykłady, prelekcje, spotkania oraz działania performatywne, warsztaty edukacyjne dla dzieci i młodzieży.

Z kolei Muzeum Narodowe w Warszawie zaprosiło na wystawę prezentującą rzadko pokazywany własny zbiór grafiki i rysunków artystów polskiej awangardy „Miejska rewolta. Awangarda w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.”. Widzowie mogli obejrzeć prace przedstawicieli najważniejszych ugrupowań – ekspresjonistów, formistów, lwowskich surrealistów, Buntu, BLOKu, Praesensu, grupy a.r. oraz Grupy Krakowskiej. Przez cały rok instytucja prowadziła także cykl wykładów i dedykowany program zajęć edukacyjnych.

O związkach jednego z najważniejszych twórców europejskiej awangardy z Polską opowiadał projekt wystawienniczy Muzeum Narodowego w Poznaniu „A-geometria. Hans Arp i Polska”. „Szczeliny wolności – sztuka polska w latach 1945-1948/1949”, poruszała problematykę stanowiska sztuki wobec wojny, wolności i zmieniającej się politycznej rzeczywistości. Muzeum Narodowe w Szczecinie przygotowało ekspozycję skonstruowaną achronologicznie wokół pojęć kluczowych dla całego stulecia, pokazującą batalię o nowoczesną sztukę w Szczecinie, rolę Muzeum Miejskiego oraz nauczanie Szkoły Rzemiosł Artystycznych.

Warto pamiętać, że Historia awangardy w Polsce nie zamknęła się w latach międzywojennych. Tradycja i etos awangardowy silnie oddziaływały na twórczość polskich artystów również w dekadach późniejszych, w dużym stopniu przesądzając o jej charakterze. Prowadzenie eksperymentów i zaangażowanie charakteryzowały awangardę i wciąż jest żywe dla współczesnych twórców, dlatego część projektów skupiała się także na sztuce współczesnej.

Nagroda Sybilla 2017

Na koniec jeszcze kilka słów o samej nagrodzie Sybilla. Idea powołania do życia konkursu na najwybitniejsze dokonania w obszarze działalności muzealnej zrodziła się trzydzieści pięć lat temu. W 1980 r. w Ministerstwie Kultury zespół ekspertów określił założenia i zasady regulaminowe po czym ogłoszono nabór zgłoszeń do pierwszej edycji Ogólnopolskiego Konkursu na Najciekawsze Wydarzenie Muzealne Roku. Od tego czasu wyróżnienie w konkursie jest najwyższą formą uznania osiągnięć w polskim muzealnictwie.

Oprócz Grand Prix dla Muzeum Sztuki w Łodzi, przyznano jeszcze inne wyróżnienia. W Kategorii Wystawy Historyczne i Archeologiczne nagrodzono Muzeum Narodowe w Krakowie za wystawę „Twarzą w Twarz. Sztuka w Auschwitz. W 70. rocznicę utworzenia Muzeum na terenie byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady”. Sybillę za Wystawy Etnograficzne dostało Muzeum Miejskiego w Żorach za ekspozycję „Nasza tożsamość. Pretekst do rozmowy”. Kategorię Wystawy Przyrodnicze i Techniczne zwyciężyło Muzeum Regionalne w Stalowej Woli za „COP i miasto – nowoczesność i dziedzictwo”. Tematy Martyrologiczne najlepiej w 2017 roku omawiało Muzeum Niepodległości w Warszawie w zmodernizowanej części wystawy stałej – sekwencji „Pawiacki Dzień 1939-1944”. Najciekawszym projektem edukacyjnym okazało się „My(d)lenie oczu” Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie. Muzeum Gdańska za renowację Komory Palowej otrzymało Sylbillę w Kategorii Konserwacja i Ochrona Dziedzictwa Kultury. Projektem Naukowo-Badawczym „Rysunki i podrysowania obrazów w warsztatach artystów wczesno-niderlandzkich, holenderskich i flamandzkich” zwyciężyło Muzeum Narodowego w Warszawie. Za najlepszą publikację uznano „Osobliwe” wydawnictwa Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie. A ostatnia statuetka, za Najlepszą Inwestycję, trafiła w ręce Muzeum Historycznego Miasta Krakowa za Centrum Interpretacji Artefaktów. Zwycięzcom gratulujemy.